Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2006, Side 44

GUNNÞÓRUNN GUÐMUNDSDÓTTIR
Ofbeldið og óhugnaðurinn sem lýst er í verkinu er skelfilegur og lýsing-
amar oft ýtarlegar þrátt íýrir þá áherslu sem kemur fram í textanum og í
umræðu um harm að hér séu á ferð brotakenndar og óljósar minningar.
Lesandinn hlýtur því að spyrja sig: Af hverju er verið að lýsa fyrir manni
hrottalegum morðum á bömum þegar það er ekki hluti af þörfinni fitrir
að bera vitni? SKkur texti breytist umsvifalaust í lágkúra. Lesandinn
sveiflast því á milh reiði og stundum jafnvel hláturs, þ\í tilbúningurinn
tekur á sig svo ótrúlegar myndir á stundum. Dæmi um þetta er þegar
höfandurinn lýsir arnki úr skólanum í Sviss eftir stríðið þar sem keim-
arinn biður nemenduma að bera kennsl á nokkrar srússneskar hetjur.
Þjóðemisrómantíkin svífur yfir vötnum þegar kennarinn sýnir þeim
fræga mynd af Vilhjálmi Tell þar sem hann mundar boga sinn í átt að
barninu með eplið á höfðinu. Vfilkomirski segist hins vegar hafa verið
gripinn skelfingu þegar hann horfði á myndina því hann hafi haldið að
þetta væri SS-maður sem ætlaði að myrða barnið. Sumum gagnrýn-
endum verksins fannst þetta með sterkustu amkum bókarinnar.s
Verkið sýnir líka hve hugmyndir okkar og flokkanir á verkum í mis-
munandi bókmenntagreinar em nátengdar væntingum lesandans; em
augljóslega spuming um leshátt - eins og margir sjálfsævisagnaffæðingar
hafa einmitt lengi haldið fram.7 8 9 Það er að segja; það er enginn eðlislægur
mtmur á skáldskap og æviskrifum, við getum ekki bent á einhver ein-
kenni textans og sagt að hér sé um að ræða sjálfsævisögu eða skáldskap.
Miklu frekar er þetta spuming um hvernig við komum að verkinu og
hvernig verkið er kynnt. Við lestur á sjálfsævisögulegu verki má segja, svo
vimað sé óbeint í Phifippe Lejetme, að höfundur geri samning túð les-
endur og þeir treysti honum til að greina frá atburðum eins og hann man
þá.10 Þegar þessi samningur er ekki virtur láta viðbrögðin ekki á sér
standa - og reiði er eflaust algengasta tilfinningin. Lesandinn upplifir
slíkt samningsbrot sem svik við sig, sem blekkingu og fals. Susan Sulei-
man bendir hins vegar á að þessi viðbrögð kvikni ekki þegar þessu er
öfugt farið, ef við komumst að þ\ú að skáldsaga sem við lesum sé meira
7 Willcomirski, Frag/nevts, bls. 129.
8 Sjá t.d. Jonathan Kozol, „Children of the Camps“, ritdómur um Fragments, Nation,
28. október 1996.
9 Þetta má rekja til Philippe Lejeune, sjá Le pact autobiographique: Nouvelle édition
augmentée, París: Editions du Seuil, 1996, og margir hafa rætt þessa hugmtTid síðar.
10 Sjá sama rit, bls. 27-28.
42