Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2006, Page 111

DEILIGALDUR ELIASAR
Einatt hefur hún sagt mjer sögu;
svo er hún ekki heldur nízk:
hún hefur gefið mér hörpudisk
fyrir að yrkja um sig bögu.21
Hér má greina margfalda endurtekningu á svipuðum aðstæðum: Jónas
skrifar sögu um fullorðinn söguhöfund sem segir frá því að hann hafi
flutt frænku sinni kvæði efdr sig sem fjallar um að hann hafi ort um hana
kvæði og hún sagt honum sögur. Eðlilegast virðist að líta svo á þetta sé
dæmi um „endalausa“ speglun (saga um kvæði um sögu og kvæði). Það má
þó velta fyrir sér hvort bagan, sem sögumaður þiggur hörpudiskinn fyrir,
hafi verið kvæðið „Sáuð þið hana systur mína“ og þetta sé því fremur
dæmi um hringsólandi eða þversagnarkennda spegltm. Eins má spyrja
hvaða sögu Hildur hafi einatt verið að segja drengnum. Er hugsanlegt að
það hafi verið sagan „Grasaferð“?
Eftir að hafa gert greinarmun á þremur afbrigðum speglunar skiptir
Dállenbach firásagnarspeglum í aðra þrjá flokka eftir því hvort þeir spegla
(1) söguþráð verksins, (2) sköpun þess eða viðtökur, eða (3) tdknkerfið sem
verkið er hlutd af. Hlutverk frásagnarspegla sem varpa ljósi d söguþrdðinn
er gjarna að ítreka hvert sé meginefhi eða þema verksins og fá les-
andanum túlkunarlykil í hendur. Hættan er sú að verkið smækki um of í
speglinum en á móti vegur ef spegilmyndin vekur athygh á að verkið
sjálft er smækkun á veruleikanum. Dállenbach bendir líka á að ef myndin
í speglinum er hæfilega frábrugðin viðkomandi verki (ekki vasaútgáfa
heldur tilbrigði við stef) geti hún dýpkað merkinguna, verkað líkt og
draumur sem geymi lykil að sálarlífinu. I framhaldi af þessu fjallar Dáll-
enbach sérstaklega um staðsetningu slíkra frásagnarspegla. Hann bendir
á að spegill sem er í upphafi verksins feh gjarna í sér forspá um það sem
á efdr kemur, enda þjóni hann oftast því hlutverki að stýra lestrinum og
væntanlegri túlkun á verkinu. Spegill af þessu tagi geti í versta falli
dregið úr áhuga lesandans (verkið verður of fyrirsjáanlegt) en það er líka
til í dæminu að verkið þróist þvert á þær væntingar sem forspáin vekur.
Með hhðstæðum hætti felur spegill í lok verks í sér uppnfjun á því sem á
undan er gengið. Slíkir speglar eru reyndar óalgengir, segir Dállenbach,
vegna þess að þeir bæta jafnan litlu við það sem þegar er vitað. Helsta
réttlæting slíkrar upprifjunar er að hefja ffásögnina upp á hærra eða al-
21
Jónas Hallgrímsson, „Grasaferð. (Brot)“, Fj'ólnir 9 (1847): 9-24, bls. 21.