Þjóðlíf - 01.07.1990, Page 54

MENNING
toba-háskóla í Winnipeg og lauk þar námi
í kennslufræðum, varð Bachelor of
Education. Næstu sex árin var hann
menntaskólakennari í Manitoba, en hélt
þá til háskólans í Iowa City og lauk þar
námi í fagurbókmenntum, varð Master of
Fine Arts. í Iowa tók hann þátt í svo-
nefndum „Writers Workshops", þarsem
upprennandi rithöfundum eru kennd
undirstöðuatriði bókmenntasköpunar, og
telur sig hafa lært margt nytsamlegt á
þeim námskeiðum.
Eftir dvölina í Iowa bauðst Bill staða
aðstoðarprófessors í enskum bókmennt-
um við kvennaháskóla í Nevada í Mis-
souri-fylki í Bandaríkjunum, Cottey Col-
lege, og starfaði þar á árunum 1970-74.
Á námsárunum í Winnipeg komst Bill í
kynni við ýmsa áhrifamenn meðal Vestur-
íslendinga og minnist sérstaklega Walters
Líndals dómara, sem þá var allt í öllu í
félags- og útgáfumálum samlanda sinna.
Walter gerðist andlegur leiðtogi Bills, fól
honum ýmis verkefni, kom honum meir-
aðsegja í ritnefnd The Icelandic Canadi-
an, og lét hann finna að við hann væru
bundnar miklar vonir. Þetta efldi honum
kjark og metnað, og hann einsetti sér að
bregðast ekki traustinu sem honum var
sýnt. Telur hann Walter Líndal vera einn
sinn mesta velgerðamann.
Bill var kvæntur maður og tveggja
barna faðir þegar hann hélt til Nevada.
Þráttfyrir tímafrek kennslustörf og marg-
víslegar annir heimilisföður var hann
þegar farinn að skrifa og hafði fengið smá-
sögur birtar í ýmsum tímaritum í Kanada
og Bandaríkjunum. Segja má að vatnaskil
hafi orðið þegar hann var sæmdur banda-
rísku forsetaverðlaununum fyrir bestu
smásögu ársins 1971. Sú var Bloodflowers
og varð titilsagan í fyrsta smásagnasafni
hans árið 1973.
Árið 1974 var Bill skipaður prófessor í
ritlist (Creative Writing) við háskólann í
Victoria, höfuðborg Bresku Kólumbíu,
og hefur gegnt því starfi síðan. Starfið er
erilsamt og kröfuhart, því það útheimtir
lestur handrita sem berast í stríðum
straumum, viðræður við verðandi höf-
unda, einkunnagjöf og kynningu á tækum
verkum, sem síðan eru rædd í þaula af
nemendum. En Bill kann þessu vel. Hann
er í stöðugu sambandi við ungt og hæfi-
leikaríkt fólk og nýtur þess að sjá afrakstur
erfiðisins þegar nemendur spjara sig á rit-
vellinum og verða þjóðkunnir höfundar,
sem ósjaldan kemur fyrir. Sjálfur hefur
hann minni tíma til skrifta en hann hefði
kosið, en ekki verður á allt kosið og hann
horfir með tilhlökkun til efri ára, þegar
hann kemst á eftirlaun og fær allan þann
tíma sem hann þarf til að sinna helsta
hugðarefni sínu.
Til skamms tíma hefur Bill átt sér annað
hugðarefni sem hefur veitt honum
ómælda ánægju. Hann var félagi í þjóð-
dansaflokki sem kom fram tvisvar til
þrisvar í viku á skemmtistöðum og við
ýmis opinber tækifæri. Á efnisskránni
voru þjóðdansar hvaðanæva úr heimin-
um, ekki síst af Balkanskaga, og var jafn-
an líf í tuskunum þarsem dansflokkurinn
lét að sér kveða.
ill Valgardson hefur til þessa sent frá
sér sex bækur, smásagnasöfnin
Bloodflowers (1973), God Is Not a Fish
Inspector (1975) og Red Dust (1978),
skáldsöguna Gentle Sinners (1980) og
ljóðabækurnar In the Gutting Shed
(1976) og The Carpenter of Dreams
(1986). Margar þessara bóka hafa komið
út í fleiri en einu upplagi. Síðar á þessu ári
er von á fjórða smásagnasafninu, What
Can’t Be Changed, Shouldn’t Be
Mourned.
Efnivið sagna sinna og ljóða sækir Bill
einkum til bernskustöðvanna á Nýja Is-
landi, en því fer fjarri að hann einskorði
sig við íslendinga eða íslendingabyggðir,
enda hefur hann átt náið samneyti við ým-
is önnur þjóðarbrot í Kanada, og þá ekki
síst indíána, Úkraínumenn, Pólverja og
Finna. Indíánar og Úkraínumenn voru
næstu nágrannar íslensku landnemanna
og í miklu vinfengi við þá. Aukþess er Bill
hálfur íri og eys vitaskuld af nægtabrunni
frænda sinna frá Eynni grænu.
Ritdómarar hafa sumir hverjir líkt hon-
um við Thomas Hardy og rússnesku
meistarana á síðustu öld að því er varðar
lýsingar hans á járnhörðum lögmálum
mannlífsins og viðleitni einstaklingsins
við að rjúfa hömlur ytri nauðsynjar. Aðrir
hafa líkt snörpum, beinskeyttum og
dramatískum stíl hans við stílbrögð Hem-
ingways á yngri árum, nema hvað Bill er
sagður hafa meira hold á beinunum en
Hemingway. Hvað sem líður þvílíkum
samanburði, þá verður því trauðla neitað
að sögur Bills eru einkennilega markvísar,
áhrifasterkar og nærgöngular. Það stafar
ugglaust öðrum þræði af því, að hann beit-
ir sig miklum sjálfsaga og endurskrifar
hverja sögu frá tuttugu uppí fjörutíu sinn-
um, þartil hann hefur náð fram því sem
fyrir honum vakir. Slík vinnubrögð hljóta
að bera áþreifanlegan árangur.
Bill hefur á seinni árum lagt sig æ meir
eftir leikritasmíð og samið fjöldann allan
af útvarpsleikritum, sem kanadíska ríkis-
útvarpið hefur flutt, en um þann þátt í
ritferli hans er mér persónulega ókunn-
ugt. Hinsvegar hef ég orð fróðra manna
fyrir því, að orðstír hans í Kanada eigi
ekki síður rætur að rekja til leikrita hans
og kvikmynda en til bóka hans, og eru þær
þó mikið lesnar um land allt og kenndar
við marga háskóla.
uk verðlaunanna sem áður getur,
hefur hann verið sæmdur árlegum
verðlaunum CBC fyrir sagnagerð og verð-
launum tímaritsins Books in Canada fyrir
bestu frumsmíð í skáldsagnagerð á árinu
1980.
í fróðlegu viðtali, sem Kristjana Gunn-
ars átti við Bill fyrir bókmenntatímaritið
Prairie Fire á liðnu ári, lýsir hann vinnu-
brögðum sínum og segir meðal annars frá
því, hvaða aðdraganda sögur hans eiga.
Hann segir til dæmis að Gentle Sinners
hafi átt upptök sín í draumi, enda hafi
hann um sjö ára skeið þjálfað sig í að skrá
drauma sína og brjóta þá til mergjar. I
þeirri viðleitni hafi þeir Freud og þó eink-
um Jung komið að góðu liði. Hann kveðst
hafa séð í draumi hvar drengur stóð í rign-
ingu á forugum þjóðvegi. í baksýn voru
nokkrar byggingar dæmigerðar fyrir slétt-
urnar í Manitoba. Hann vissi að drengur-
inn var að bíða eftir rútubíl, en ekki hvers-
vegna. Hann skráði drauminn hjá sér og
fór síðan að lýsa því, hversvegna drengur-
inn væri þarna staddur, hvern hann ætlaði
að hitta og þar frameftir götum. Þremur
árum síðar var skáldsagan fullbúin. í
þessu sambandi bendir hann á, að rithöf-
undurinn lýsi ekki að jafnaði ytra um-
hverfi, heldur leiti hann inní innra um-
hverfi sem sé samtvinnað úr því sem hann
hefur séð, heyrt og reynt og því sem dul-
vitundin hefur sankað að sér og unnið úr.
Um sé að ræða könnunarleiðangur inná
óþekkt innlönd þarsem leita beri raun-
verulegrar lífssýnar höfundarins.
Til fróðleiks birti ég hér stuttan kafla úr
viðtali þeirra Kristjönu:,,
K.G.: Hvernig mundirðu flokka þetta
innra umhverfi þitt? Er það í teikni raun-
sæis?
Bill: Kannski er félagslegt raunsæi nær
sanni. Gallinn við þvílíka merkimiða er
bara sá, að þeir gera ráð fyrir að merkimið-
inn sé á einhvern hátt bundinn því,
hvernig maður lýsir ytra umhverfi. Ég
held það sé ekki gild skilgreining. Um er
að ræða ófullburða þekkingu höfundar-
ins. Fólkið sem ég skrifa um er hluti af
mínu innra umhverfi vegna þess að mér er
ómögulegt að vita, hvernig einhver annar
einstaklingur raunverulega er. Ég get ekki
gert annað en snerta og bragða og sjá og
svo framvegis, þannig að hversu vel sem
54 ÞJÓÐLÍF