Læknablaðið : fylgirit - 01.01.2007, Qupperneq 108

ÁGRIP VEGGSPJALDA / XIII. VÍSINDARÁÐSTEFNA HÍ
Markmið rannsóknarinnar var að meta starfsfærni kjálkans hjá
slembiúrtaki fullorðinna með spurningakönnun og þáttagrein-
ingu.
Efniviður og aðferðir: Efniviði hefur verið lýst áður (Ragnarsson,
et al 2003). Til að meta starfsfærnina var notaður 17 atriða
mælitæki þar sem viðkomandi gat gefið til kynna hversu erfitt var
að nota kjálkann við ýmis störf (alls ekki, dálítið, talsvert, mjög,
afar erfitt eða ómögulegt). Þáttagreining var notuð til að kvarða
spurningalistann. Vísitala var fengin fyrir fötlun kjálkans og hún
metin (lítil - miðlungs - mikil)
Niðurstöður: Alls bárust svör 1.192 einstaklinga (80% svörun).
Sex prósent (73) svöruðu ekki öllum spurningunum á prófinu
og 656 (59%) höfðu gildið 0 (alls ekki erfitt) á öllum spurning-
unum. Við mat á fötlun kjálkans reyndust 96% hafa litla eða enga
fötlun, 3,5% miðlungs, og 0,5% mikla fötlun. Svör 463 voru notuð
við þáttagreiningu. Fyrsti aðalþátturinn var vegin samtala allra
þáttanna með jákvæðum vogtölum frá 0.45 til 0,77, sem bendir til
þess að vísitala prófsins sé hæf til að túlka fötlun kjálkans í heild.
Þessi þáttur skýrði 49% af heildarfrávikinu og myndaði þáttinn
tyggifærni. Annar þátturinn skýrði önnur 11% og myndaði þátt-
inn félagsfærni þar sem aðallega var um að ræða störf sem snúa
að daglegum samskiptum. Þriðji þátturinn, gapfærni, skýrði 6%
og sneri að störfum þar sem opna þarf munninn mikið.
Alyktanir: Fjórir af hundraði íslendinga á fertugsaldri telja sig
hafa miðlungs eða mikla skerðingu á starfsfærni kjálkans, einkum
tengda tyggingu.
V 81 Selen í hrútum. Metið með ákvörðunum á GPX-virkni
í blóði
Sigurður Sigurðarson12, Kristín Björg Guðmundsdóttir', Jakob Kristinsson'.
Þorkell Jóhannesson* * 3,Tryggvi Eiríksson4
'Rannsóknadeild yfirdýralæknis í dýrasjúkdómum. Keldum 2Landbúnaðar-
stofnun, Selfoss, 'rannsóknastofa í lyfja- og eiturefnafræði HÍ,
JLandbúnaðarháskóli Islands
kbg@internet.is
Inngangur: Selen hefur nær ekkert verið rannsakað í hrútum á
íslandi. Ensímið glútatíon-peroxídasi (GPX) í blóði sauðfjár (og
fleiri húsdýra) inniheldur selen og eru GPX-gildi þvf oft notuð til
þess að fá hugmynd um selenþéttni í blóði húsdýra. GPX-virkni
í blóði, sem er minni en 100 einingar/g hemóglóbíns (Hb), bendir
á selenskort.
Efniviður og aðferðir: Safnað var blóðsýnum úr 23 hrútum, tveggja
til fimm vetra, á átta bæjum í nóvember 2005 til janúar 2006.
GPX-virkni var ákvörðuð með ljósgleypni (spectrophotometric
assay). Niðurstöður eru gefnar upp sem einingar/g Hb.
Niðurstöður: GPX-gildi voru á bilinu 83-704 ein./g Hb. Fimm
hrútar á einum bæ höfðu sumarlangt og fram á haust gengið
á mýrlendi, uns þeir voru teknir á hús í byrjun nóvember. Þeir
höfðu verið fóðraðir á heyi, en ekki fengið nein sölt eða annað
fóður. GPX-gildi þeirra voru innan við 100 ein./g Hb eða lítið
eitt þar yfir. Á hinum bæjunum sjö voru GPX-gildi í blóði allra
hrúta, að tveimur undanskildum, vel umfram 100 ein./g Hb.
Athygli vakti, hve GPX-gildi voru há í tveimur hrútum sem á húsi
voru eingöngu fóðraðir á há, og í einum hrúti sem gengið hafði
í fjalllendi yfir sumartímann, en ekki fengið neina selenuppbót
eftir að hann var tekinn á hús.
Alyktanir: Ætla má, að gjöf selens á formi saltsteina, fóðurbætis
eða stungulyfs (með eða án E-vítamíns) tryggi að GPX-gildin
séu oftast vel ofan ætlaðra skortsmarka. Þessu var öðruvísi farið
um hrúta, sem verið höfðu sumarlangt á mýrlendi og ekki höfðu
fengið neina selenuppbót eftir að þeir voru teknir á hús. Há GPX-
gildi í blóði þess hrúts sem gekk í fjalllendi sumarlangt benda hins
vegar enn til þess að fjallagróður sé öflugur selengjafi og hið sama
virðist einnig geta átt við um há.
Selenskortur er engu minna mál í hrútum en ám.
V 82 Járn og járn/mangan-hlutfall í heyi á íslenskum
sauðfjárbúum. Tengsl við riðu
Kristín Björg Guömundsdóttir'.Sigurður Sigurðarson1-2, Jakob Kristinsson’,
Tryggvi Eiríksson4, Þorkell Jóhannesson’
'Rannsóknadeild yfirdýralæknis í dýrasjúkdómum. Keldum,
2Landbúnaðarstofnun, Selfoss, 'rannsóknastofa í lyfja- og eiturefnafræði HÍ,
4Landbúnaðarháskóli íslands
kbg@simnet.is
Inngangur: Talið er, að þættir í umhverfinu, til dæmis snefilefni
í fóðri, skipti máli fyrir uppkomu riðu í sauðfé. Því var kannað,
hvort einhver tengsl væru milli járnþéttni í heyi og staksettrar
(sporadic) uppkomu klínískrar riðu í sauðfé. Þar sem járn og
mangan eru talin vera andvirk efni (antagonists) í plöntum, voru
járn/mangan-hlutföll í heysýnunum jafnframt reiknuð.
Efniviður og aðferðir: Safnað var samtals 172 heysýnum einkum
úr rúlluböggum á 47 bæjum af uppskerum áranna 2001, 2002
og 2003. Bæjunum var skipt í fjóra flokka eftir því hvort og
hvenær riða hefði komið þar upp. Járn og mangan var ákvarðað í
sýnunum með ICP-tækni.
Niðurstöður: Mest járn var í heyi frá riðubæjunum (riða í gangi)
og var að meðaltali marktækt meira (P = 0,001) en í heyi frá
bæjum í hinum flokkunum. Meðal járn/mangan-hlutfall í heyi frá
riðubæjum var einnig marktækt hærra en í heyi frá riðulausum
bæjum og fjárskiptabæjum (áður riða en fénu fargað og nýtt fé
fengið), og munurinn var hámarktækur (P<0,001).
Ályktanir: Járn í íslensku heyi virðist vera svo mikið að jaðri við
ofgnótt eða eitrun í plöntum í vissum tilvikum. Þetta á einkum
við hey frá riðubæjum. í heysýnum frá riðubæjum fór saman
mikið járn og mikið mangan og svo aftur á móti minnkandi járn/
mangan-hlutfall í heysýnum eftir því sem uppkoma klínískrar
riðu var talin ólíklegri. Þetta bendir eindregið til þess að hey frá
riðubæjum sé með tilliti til þéttni þessara snefilefna öðruvísi en
hey frá bæjum í öðrum riðuflokkum. Nánari rannsókn á járni og
mangan í jarðvegi og fóðri kann því að skýra hvers vegna riða
kemur þráfaldlega upp á sumum sauðfjárbúum en ekki öðrum.
Læknablaðið/fylgirit 53 2007/93