Tímarit Máls og menningar - 01.12.1954, Page 80

HARALDUR JÓHANNSSON:
Jafnvægi eða misvægi í alþjóðlegum
viðskiptum?
i
I þjóðfélagsfræðum eru kenningar almennar ályktanir. dregnar af
reynslu eins eða fleiri landa eitthvert tímabil. Lætur að líkum. að gildi
þeirra er fjarri því að vera einhlítt. Áður en kenningar þessar eru hafð-
ar að mælikvarða á stefnur og stefnumið. verður að ganga úr skugga
um, að þær gildi við aðstæðurnar, sem til staðar eru hverju sinni og
gagnólíkar kunna að vera þeim, sem þær eru upp úr sprottnar.
Hagfræðin er sízt undantekning í þessum efnum. Kenningar hennar
eiga rætur sínar að rekja til þróunar efnahagsmála síðustu aldirnar.
En hagsaga nýju aldarinnar hefur einkennzt af róttækum breytingum
í atvinnuháttum og örum vexti atvinnuveganna. Það afl, er knúði þessa
þróun fram, voru viðskipti Vestur-Evrópu við umheiminn. Þau tóku
smám saman að færa út kvíarnar upp úr krossferðunum, unz þau náðu
yfir heim allan. Landafundirnir miklu, nýlendustofnanir Vestur-Evrópu-
ríkjanna og iðnbyltingin mörkuðu áfanga á þeirri leið. Framþróun þessi
hraut af sér fornar siðvenjur, gömul kenningakerfi. aldnar stofnanir og
hefðbundið stjórnarfar. í kjölfar þessara umbyltinga sigldi ný lífsskoð-
un frjálsræðis, frjálsræðis til handa öflum þeim, er verið var að drepa
úr dróma, svo að þau gætu rutt sér til rúras.
Svip lífsskoðunar þessarar har klassisk ensk hagfræði, en ]>ví nafni er
oftast nefnt kenningakerfi þau, sem Adam Smith, David Ricardo og
lærisveinar þeirra stóðu að. Klassisk ensk hagfræði var reist á þeirri
meginforsendu, að grundvallarsamræmis gætti í atvinnulífinu. Af þeim
ástæðum bar ekki nauðsyn til, að stjórnarvöldin hlutuðust til um at-
vinnuvegina. Þvert á móti gat ihlulun þeirra verið varhugaverð. Hún
gat raskað því jafnvægi, sem fyrir hendi var.