Tímarit Máls og menningar - 01.12.1954, Side 85

JAFNVÆGI EÐA MISVÆGI í ALÞJÓÐLEGUM VIÐSKIPTUM
275
verður á kostnað verðgildis launanna. Aukning framleiðsluaíkasta
hinna ýmsu landa verður þannig að teljast kapphlaup. „Land, sem er að
dragast aftur úr öðrum um framleiðsluafköst, getur ekki ráðið bót á
þeim vanda, þar sem búið er við óhindraða verðmyndun, með öðru
móti en því að auka framleiðsluafköst sín miðað við önnur lönd,“ — og
kemur sú niðurstaða sízt á óvart „... Nokkurra sj ónhverfinga gætir í
samanburði, þar sem munur á framleiðsluafköstum er máður út með
breytingum á kostnaði og verðlagi . .. Ef vöxtur framleiðsluafkasta
hinna ýmissu landa er misjafn um langt skeið, verða viðskiptin óhag-
stæðari löndunum, sem afturúr dragast. Þá ber þann vanda að höndum,
hvernig unnt verði að ná jafnvægi í utanríkisviðskiptum án þess að
skerða að ráði þjóðartekjurnar.“
Heimsstyrjaldirnar tvær stuðluðu að því að hraða breytingum í
heimsbúskapnum, sem hófust um 1880. Og með fyrri heimsstyrjöldinni
1914 hófst það skeið misvægis í alþjóðlegum viðskiptum, sem síðan
hefur staðið yfir óslitið og ágerzt með hverjum áratug: „Gullfóturinn
hrundi þegar í upphafi fyrri heimsstyrjaldarinnar og við tók tímabil
óreiðu í fjármálum og verðbólga; síðan var gullfóturinn endurreistur
með erfiðismunum, en valt óðara um í kreppunni miklu snemma á fjórða
tug aldarinnar. Þá greip hvert landið á fætur öðru til gengislækkana,
horfið var frá alhliða viðskiptum, um leið og hvers kyns haftaráðstaf-
anir gengu í gildi, og í kjölfar þeirra kom önnur heimsstyrjöldin með
enn nýjum haftaráðstöfunum, og að henni lokinni hófst verðbólga, er
virtist eins erfið viðureignar og verðhjöðnunin á fjórða tug aldarinn-
ar“
í skýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins 1951 er komizt svo að orði:
„Mörg þjóðlönd eru ennþá fjarri því að hafa náð jafnvægi í viðskiptum
við umheiminn, og lítið hefur miðað í átt til þess stefnumiðs gjaldevris-
sjóðsins að koma á fót alhliða milliríkjaverzlun án nokkurra hindrana
og frjálsri gjaldeyrisverzlun.“ Mikilvægi þessara orða, segir prófessor
Williams, felst í því, að þau eru skrifuð fyrsta árið eftir lok þess „fimm
ára millibilsástands“, sem öll starfstilhögun sjóðsins var miðuð við.
„Orðið „millibilsástand“ er löngu hætt að hafa nokkra merkingu, sem
gefur í skyn afturhvarf til heimsástands, sem í senn er gamalkunnugt og
býr yfir meira (viðskiptalegu) jafnvægi en þekkzt hefur að undanförnu;
og það virðist... ekki síður einsætt, að leit okkar að einhverri allsherj-