Tímarit Máls og menningar - 01.12.1960, Blaðsíða 72

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
og súrefni en í vöku. Kirtlar starfa öðruvísi
en í vöku, hormón haga sér öðruvísi, taugar
flytja boð við lægri hita, og jafnvel ein-
stakar frumur í vefjum breytast á þann veg
að unnt er að greina í smásjá.
Þessar innri breytingar endurspeglast í
ytri einkennum. Bæði munnur og enda-
þarmur dýrsins lokast. Hárin rísa um allan
líkamann. Dýrið hringar sig og stingur
trýni og rófu milli fótanna og loppumar
verða ljósrauðar.
Þetta síðasta einkenni er athyglisvert.
Ljósrauði liturinn kemur frá hinum Ijósa
lit blóðsins, sem nú er mettað súrefni. Af
því að frumur líkamans nota ekki nema lít-
ið brot af því súrefni, sem blóðinu berst við
hina hægu en stöðugu öndun, safnast það
fyrir í blóðinu unz það er mettað.
Þegar dýrið byrjar að vakna af dvalan-
um, fá loppurnar hinn eðlilega gráa lit sinn
vegna þess að blóðið hefur tekið á sig
dökkan lit. Súrefnisþörf fmmanna hefur
skyndilega vaxið, og þær eyða súrefninu í
blóðinu á skömmum tíma.
Á ráðstefnunni var gerð grein fyrir ein-
stökum líffærafræðilegum og lífeðlisfræði-
legum einkennum dýra sem leggjast í dvala
til þess að finna í hverju þau em frábmgð-
in öðrum spendýmm, sem ekki leggjast í
dvala.
Niðurstaðan varð sú, að ekki væri grein-
anlegur neinn gmndvallarmunur á innri
líffæragerð spendýra sem leggjast í dvala
og hinna sem ekki leggjast í dvala. Það
væri þá helzt það, að mikið finnst af brúnni
fitu, einkum á hálsi, á þeim dýrum sem
leggjast í dvala. í rottunni, sem ekki leggst
í dvala, var lítil sem engin slík fita, en í
íkornanum mikil.
Það er auðvitað einkum fita, sem dýrin
lifa á í dvalanum. Stundum hafa þau ekki
safnað nógri fitu þegar þau leggjast í dvala,
og þá deyja þau þegar kemur að þeim tíma
að þau eiga að vakna. Ef þeim er haldið
heitum þegar að vökutíma kemur, geta þau
lifað þótt fituforðinn sé ónógur.
Eftir að dýr hefur lagzt í dvala hafa Ijós,
hljóð, hiti eða geislun mjög lítil áhrif á
það.
Ástæðan til þess að vísindamenn em að
rannsaka dvala spendýra er m. a. sú, að
læknisfræðin telur sig geta haft af þeim
mikið gagn á sviði skurðlækninga. Oft er
bezt að koma við aðgerðum á mannslíkam-
anum þegar líffærastarfsemin er hæg. Ný-
lega náðist árangur við skurðaðgerð á
lijarta, sem segja má að nálgist kraftaverk,
á þann hátt að sjúklingurinn var svo mikið
kældur, að hann lagðist í einskonar „gervi-
dvala“. Hjartaslögin urðu mjög hæg, þann-
ig að skurðlæknirinn átti tiltölulega auð-
velt með að gera á hjartavöðvanum nauð-
synlega aðgerð. Við eðlilega hjartastarf-
semi mundi slík aðgerð á hinn bóginn verða
alltof mikið álag fyrir sjúklinginn og raun-
ar einnig lækninn. Þessi gervidvali, eða
hypothermia eins og hann er kallaður á
læknamáli, er þó ekki eins djúpur og nátt-
úrlegur dvali dýra.
Þeir sem fást við að semja sögur um vís-
indaafrek framtíðarinnar hafa komið auga
á þann möguleik, að hægt sé að láta mann-
inn leggjast í dvala. Og enginn efast um,
að á geimflugi gæti slíkt orðið geysiþýð-
ingarmikið. Dr. E. F. Adolph, einn af merk-
ustu lífeðlisfræðingum sem nú er uppi, sat
fyrrgreinda ráðstefnu. I erindi sínu varaði
hann við að draga of víðtækar ályktanir af
niðurstöðum þeirra sem fást við rannsóknir
á tiltekinni dýrategund, ætla t. d. að órann-
sökuðu máli, að þær eigi einnig við um aðr-
ar tegundir. Þessar aðvaranir eiga fyllilega
rétt á sér, en með þeim fyrirvara, að hér sé
um að ræða f jarlægan framtíðardraum, get-
ur höfundur þessarar greinar ekki neitað
því, að honum finnst sá möguleiki, að unnt
sé að láta manninn leggjast í dvala, ákaf-
406