Tímarit Máls og menningar - 01.12.1960, Blaðsíða 36

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
veruleika fátæktarinnar. Fólkið þráir
og dreyniir fegurra líf, en fjallið, hin
steinrunna hljómkviða, veruleikinn,
er staðreyndin í lífi þess.“ Inn í þessa
kyrrlátu hljómkviðu kemur sem sker-
andi milliþáttur af Astu vitlausu.
Ymsum finnst Fjallið og draumur-
inn vera fullkyrrlát saga, orðmörg og
langdregin. En þessi hljóðláti og ró-
legi stíll hæfir vel því efni, sem hér er
fjallað um. Ef menn vilja láta hugann
dvelja um sinn við kyrrlátt íslenzkt
sveitalíf liðinna alda, þá lesa þeir
Fjallið og drauminn. Ef menn hins
vegar vilja kynnast reykjavíkurlífinu,
eins og það getur æsilegast, lesa þeir
Atómstöð Halldórs Kiljans. Og eitt
er víst, að með Fjallinu og draumn-
um hefur Ólafur Jóhann bókfest á
verðugan hátt minninguna um ís-
lenzku fóstruna og fóstrann. Og öll-
um her saman um, að við samningu
þessarar bókar hafi hann náð afburða
valdi á íslenzku máli.
í sögunni Vorköld jörð tekur höf-
undur í rauninni til meðferðar sama
efni og í sögunni Liggur vegurinn
þangað? en í öðru umhverfi og held-
ur í gagnstæða átt. í stað þess að
skáldið í fyrri sögunni firrist ástmey
sína til að fylgja köllun sinni, kvæn-
ist það henni í síðari sögunni, en
fórnar skáldgyðjunni aðeins stolnum
stundum frá fátæktarbasli sveitalífs-
ins. Af þessu verður mikil örlagasaga
— togstreitan milli skyldunnar að
vinna fyrir brýnasta lífsuppeldi við
örðugar aðstæður og útþrárinnar,
sem aldrei verður svalað. Hlutur
sveitakonunnar, Herdísar Herinanns-
dóttur, verður þó raunar meiri en
skáldbóndans, Guðmanns Eiríks frá
Hausastöðum, enda býr hún að upp-
eldi því, sem hún fékk hjá fóstru
sinni á Rauðalæk. Persónur eru nokk-
uð margar í þessari bók, allar fast-
mótaðar og vel gerðar. Það gerist
einnig meira í þessari sögu en Fjall-
inu og draumnum, það er meiri
spenna í frásögninni. Þetta er sagan
af böli fátæktarinnar og fegurðarþrá
hjartans. Og þó að Vorköld jörð sé
bölsýn bók, er í henni mikil fegurð
engu síður en Fjallinu og draumnum.
Veldur því hin ríka samúð, sem höf-
undur hefur með persónum sögunnar
og hinn kliðmjúki, hógláti og blæ-
fagri stíll, sem hann hefur tamið sér.
Síðasta skáldsaga Ólafs Jóhanns,
Gangvirkið, gerist í Reykjavík á út-
mánuðunum 1940 og lýkur, þegar
landið er hernumið. Þetta mun vera
upphaf að nýjum sagnaflokki. Nú er
sögusvið höfundar aftur Reykjavík
líkt og í sögunni Liggur vegurinn
þangað? Gangvirki sálarinnar er aft-
ur farið að tifa í leiguhjalli í höfuð-
borginni. Að vísu er gangvirkið við
það að stöðvast, en ef ég skil líkingu
höfundar rétt í upphafi sögunnar. á
það eftir að hrökkva í gang við ein-
hver váleg tíðindi.
Sögumiðið er í rauninni ekki ósvip-
að og í sögunni Liggur vegurinn
370