Tímarit Máls og menningar - 01.12.1960, Blaðsíða 39

ÓLAFUR JÓHANN SIGURÐSSON
sem endaði með því, „að töfragripur-
inn lá sundurbrotinn á gólfinu: hinar
tuttugu og fimm stjörnur soldánsins í
Konstantínópel höfðu eyðilagzt, hin
dýrkeypta heimsmenning. (mín) var
liðin undir lok.“ Speglast ekki einnig
í þessari látlausu harnasögu viðbrögð
hinna fullorðnu? Styrkur sögunnar er
þó ekki fyrst og fremst fólginn í efn-
inu, heldur efnistökum, hinni frá-
bæru framsetningu.
Hengilásinn hefur svipað sögumið,
en þar er líkingin ekki eins ljós.
Kötturinn minn er dauður hefur
svipað sögumið og kaflinn úr fram-
haldi Gangvirkisins, sem birtist í
Tímariti Máls og menningar á síðast-
liðnu ári og verður lesin hér á eftir.
Það er dulhúin ástandssaga, en ég er
ekki fjarri því, að það efni njóti sín
eins vel í hinni Ijósu túlkun þeirra
fermingarbræðranna frá Djúpafirði.
Gömul frásaga sýnir hinsvegar,
hvernig hægt er að draga saman í
stuttan þátt efni, sem annars ætti
heima í langri hóksögu. Þarna er
raunar á ferðinni svipað sögumið og
í hinum lengri skáldsögum, togstreit-
an milli ástarinnar og listarinnar,
löngunarinnar til að vinna afrek.
Skilyrðislaus þjónusta við listina
hlýtur óhjákvæmilega að leiða til
öræfagöngu og einveru, en sá, sem
horfir of fast niður í gljúfur mann-
lífsins, týnist að lokum í sjálfum sér,
eigin ástríðum og kenndum. Þriðja
táknið í þessari sögu er svo um af-
stöðu listamannsins og annarra til
verksins.
Ég hef nú minnzt á fáeina þætti,
sem mér finnast sérstaklega athyglis-
verðir. Sumir mundu sjálfsagt nefna
aðra svo sem Píus páfi yfirgefur Vati-
kanið eða Myndin í speglinum og Ní-
unda hljómkviðan, svo að nefndir séu
þeir þættir, sem eru einna ólíkastir að
efni, en eru báðir haglega gerðir með
seiðsterka framsetningu. Að lokum
langar mig að minnast á einn þátt,
söguna Hvolp í síðasta smásagna-
safninu, en hún mun vera samin um
1950. I henni segir frá rithöfundi,
sem dvelst í sumarbústað og er að
semja smásögu. Framarlega í sögunni
segir svo: „Vandamál nútímans — já
ég er hingað kominn til að vinna sér-
stakt verk, sem ég hef búið mig und-
ir lengi. Ég veit ekki betur en hafi
lesið með harmkvælum nokkrar er-
lendar fræðibækur og skrifað hjá
mér fjölmargar athugasemdir varð-
andi efni þeirra til að verða fær um
að vinna þetta verk. í stuttu máli: ég
er hingað kominn til að semja sögu
um pilt og stúlku, áhrifamikla smá-
sögu, grundvallaða á nýjustu kenn-
ingum erlendra vísindamanna og
heimspekinga, en jafnframt er sögu-
korninu ætlað að verða ofurlítil
skuggsjá þeirrar bölsýni sem tvær
stórstyrjaldir hafa leitt yfir æskulýð
þjóðanna. Mér er engin launung á
því, að ég hef afráðið að láta piltinn
sálga sér eftir miklar þrengingar, en
373