Tímarit Máls og menningar - 01.12.1960, Blaðsíða 45

SKYNSEMI GEGN TILFINNINGU
þungar byrðar voru á hann lagðar og
því þungbærari, því grandalausari
sem hann lagði af stað út í lífið á
þeirri gullöld öryggisins, sem Austur-
ríki í sinni keisaralegu íhaldsemi var
ungum manni efnaðrar fjölskyldu
fram að heimsstyrjöldinni fyrri. A
honum dundi forboð nazista, ekki þó
fyrir persónulegar sakir, heldur vegna
gyðinglegs uppruna hans. Hann vissi
bækur sínar bannaðar og brenndar
með þeirri þjóð, sem hann hafði fyrst
og fremst helgað sín rit og dáði hann
fyrir þau. Og hann var ekki aðeins út-
lagi frá föðurlandi sínu, sem komið
hafði sem örkumla krypplingur úr
heimsstyrjöldinni fyrri, heldur hafði
þýzka ófreskjan gleypt það með húð
og hári, svo að það var ekki lengur
til sem viðurkennt ríki um skeið. í
víðri veröldu var ekki til sendiráð,
sem gat stimplað vegabréf hans
stimpli ættlandsins, í öllum heiminum
var ekki til stofnun, þar sem hann átti
rétt á fyrirgreiðslu. En hörmungar
þær, sem hann leið fyrir uppruna
sinn, voru ekkert annað en hégóminn
bláber í samanburði við það, er fjöldi
ættbræðra hans varð að líða. Hann
bjargaði sér frá Austurríki, áður en
nazistar brutust þar til valda, og
komst því aldrei í hendur þeirra til
líkamlegra misþyrminga. Og þótt
hann ætti ekkert sendiráð til að láta
stimpla vegabréfið sitt, þá var hann
ekki í þúsundahópi nafnleysingjanna,
sem Zweig lýsir svo átakanlega í bók
sinni og björguðu sér úr ríkjum naz-
ista til þess eins að flykkjast allslaus-
ir „eins og vofuþyrping“ á náðir er-
lendra góðgerðastofnana og erlendra
yfirvalda til að geta haldið áfram að
leita einhvers hælis, sem einhvers
staðar yrði hægt að finna. Zweig
stóð hvervetna opin gistivinátta
þjóða, sem höfðu lesið bækur hans og
dáðu, og honum var einskis fjár vant
til að lifa lífi sínu á þægilegan hátt. í
Englandi lifði hann rólegu lífi við
ritstörf, þegar England lenti í stríð-
inu. Þá stóð honum til boða dvöl í
Bandaríkjunum, og þaðan fór hann
til óskalands síns Brasilíu og fullgerði
þar bókina, sem ef til vill er mest les-
in allra bóka hans út um allan heim,
snilldarlýsinguna á þeirri veröld sem
var. Að Ioknu því starfi axlaði hann
skinn sín og kvaddi lífið.
Ein ógleymanlegasta frásögn þess-
arar bókar er um fundi þeirra höf-
undar og Sigmunds Freuds, er þeir
hittust í Lundúnum sem flóttamenn,
rétt áður en síðari heimsstyrjöldin
skall á. Þar hittust tveir úr hópi
heimsfrægustu manna samtíðarinnar,
Zweig hátt á sextugsaldri, en Freud á
fjórða ári yfir áttrætt. Vandfundin er
fegurri lýsing á hetjulegum viðskiln-
aði en Zweig gefur á síðustu dögum
Freuds. Hann átti í síðustu átökunum
við dauðamein sitt. Hann gat ekki
rætt við vini sína án líkamlegra þján-
inga, en hann vanrækti samt ekki að
ræða við þá, því að það var þáttur í
379