Tímarit Máls og menningar - 01.12.1960, Blaðsíða 65

UM NOKKUR ATRIÐI KONGÓMALSINS
Það var áður en belgíska ríkið tók að sér
Kongó árið 1908, að hin raunverulegu völd
yfir Katanga komust í hendur þessara að-
ilja. Árið 1891 fékk Leopold II, einvalds-
konungur hins „óháða“ ríkis Kongó, Com-
pagnie du Katanga, undirdeild þessa Soci-
été Générale sem er eldra en belgíska kon-
ungdæmið, réttindi til námurekstrar í Kat-
anga. Síðan, árið 1901, var stofnað Comité
Spécial du Katanga (C.S.K.), sem Kongó-
ríki átti í tvo þriðju hluta og Compagnie du
Katanga einn þriðja. 1906 lét C.S.K. af
hendi við hina frægu Union Miniére einka-
leyfi til hagnýtingar einhverra hinna auðug-
ustu náma heimsins. Hið síðastnefnda félag
átti eftir að verða dýrmætasta gersemi Soci-
été Générale: árið 1937 hafði höfuðstóll
þess þegar þrítugfaldazt. Síðan 1937 hefur
Union Miniére ekki þurft að gefa út nein
ný hlutabréf til aukningar höfuðstólsins.
1946 nam hann einum milljarð belgískra
franka; 1956 var hann kominn upp í átta
milljarða. Hinn gífurlegi gróði stafaði af
tímabundnum orsökum eins og sölu hern-
aðarlega nothæfra afurða til bandaríska
hergagnaiðnaðarins (úranið í sprengjurnar
á Nagasaki og Iliroshima kom úr námun-
um í Shinkolobwe) og af varanlegum að-
stæðum, framar öðru af nýtingu hins ódýra
afríska vinnuafls. 1955 til dæmis úthlutaði
Union Miniére arði sem samsvaraði 30% af
samanlögðum vinnulaunum 1.200.000 verka-
manna í öllu Kongó.
Tveir agnúar voru samt á þessu glæsilega
fyrirkomulagi. Union Miniére er samkvæmt
einhverjum skrítnum lagahókstaf leigjandi
námusvæðanna sem hún starfrækir, þar sem
auðfélögin í Norður-Rhodesíu eru sam-
kvæmt engilsaxneskum reglum eigendur
sinna náma. í öðru lagi er belgíska ríkið
í þeirri aðstöðu, sökum hlutabréfaeignar og
forréttinda, að það gæti ef það vildi ráðið
stefnu félagsins. Union Miniére var stofnað
með 10 milljón franka höfuðstól: Société
Générale hafði skrifað sig fyrir 50.000
hundrað franka bréfum og brezki auðhring-
urinn Tanganyika Concessions hafði einnig
keypt 50.000 bréf; þar að auki hlaut C.S.K.
að endurgjaldi fyrir náttúruauðæfin sem
það lét í té 100.000 hlutabréf. Þar eð ríkið
átti tvo þriðju í C.S.K. gat það ráðið miklu
um rekstur félagsins, en það kaus að halda
að sér höndum og láta segja sér fyrir verk-
um. Þrátt fyrir aukningu höfuðstóls hefur
ríkið enn í dag sömu ítök, og það er áreið-
anlega satt að Société Générale hefur tekizt
að ráða yfir Union Miniére enda þótt það
hefði aðeins minnihluta atkvæða ...“
Við þessa frásögn má bæta því að bæði
Rotschild-samsteypan í Frakklandi og
Rockefeller í Bandaríkjunum höfðu á síð-
ari árum keypt góðan bunka af hlutabréf-
um í Union Miniére.
Það er því næsta auðskilið að belgískum,
frönskum, brezkum og bandarískum auð-
hringum var umhugað að halda völdum sín-
um yfir hinum dásamlegu auðsuppsprettum
í Kongó. Aðstaða hringanna var ákaflega
sterk, vegna þess að þeir höfðu algert tang-
arhald á atvinnu- og fjárhagslífi iandsins.
Þeir gátu svipt ríkissjóð Kongó tekjum sín-
um á einu augabragði, og þeir gerðu það
þegar á herti. Aðaltekjustofn ríkissjóðs var
sem sé útflutningstollur á kopar og kóbalti.
Síðan, þegar búið var að koma leppnum
Tshombe fyrir hófust greiðslurnar aftur, en
nú gengu þær allar til Katanga. í ágúst
borgaði Union Miniére Tshombe 1250
milljónir belgískra franka. En hina löglegu
stjórn landsins átti bókstaflega að svelta
í hel.
Á hinn bóginn var það hringunum nokk-
ur bagi, einkum þeim brezku og bandarísku,
að þeir bafa ekki getað fengið opinberan
stuðning hjá ríkisstjómum landa sinna:
Afríka er of viðkvæmur blettur til þess. En
stuðningur hefur þó verið veittur. Hann
399