Tímarit Máls og menningar - 01.12.1960, Blaðsíða 90

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAK
kvæðisins komi ekki heim við frásögnina
af viðræðum bænda og geti það því ekki
verið kveðið eftir þeim. í öðru lagi leiðir
hann málssöguleg rök að því að Grettis-
færsla geti ekki í núverandi mynd sinni
verið eldri en Grettla og geti reyndar ekki
verið eins gömul og Grettla ef hún er sam-
in um 1300 eða skömmu síðar (eins og
miklar líkur eru til). Ilann kemst þess
vegna að þeirri niðurstöðu að ummælin
um Grettisfærslu séu síðari viðbót einhvers
skrifara (öll varðveitt handrit Grettlu hljóta
því að vera runnin frá handriti þessa skrif-
ara). Olafur tekur enn fremur svo til orða
flauslega þýtt): „Hver sem þessi skrifari
var, er ólíklegt að hann hafi þekkt Grettis-
jærslu: hefði hann kunnað hana eða heyrt
hana, hefði hann tæplega skrifað þá fjar-
stæðu að hún væri kveðin eftir viðræðu
bænda. Hann hefur aðeins heyrt kvæðið
nefnt og vitað eitthvað um efni þess, og
annaðhvort var það hann eða einhver á
undan honum sem tengdi það frásögninni
af handtöku Grettis vestur í Isafirði. —
Grettir sá sem Grettisfærsla er kveðin um,
er mjög ólíkur Gretti Ásmundarsyni. Grett-
ir Ásmundarson var ekki mikið gefinn fyr-
ir vinnu, og hvergi er að því vikið í sögu
hans að hann hafi verið óeðlilega ást-
hneigður. Vera mætti að einhver myndi
vilja halda því fram að frásögnin af skipt-
um Grettis og þeirra ísfirðinga væri sagn-
fræðilega sönn og hefði varðveitzt í munn-
mælum unz Grettia var rituð, og að Grettis-
færsla hafi geymzt í tengslum við þá sögn,
þótt hún væri ekki skráð fyrr en löngu
seinna. En Grettisfærsla er svo afar ólík
öllum öðrum kveðskap sem varðveitzt hef-
ur með fornsögum, bæði að efni og bragar-
hætti, að varla virðist unnt að skýra upp-
runa hcnnar á þann veg. — Af þessu öllu
virðist mér ljóst að Grettisfærsla hafi í
raun og veru ekki verið kveðin um Gretti
Ásmundarson. Sennilega hefur verið skýrt
frá því í upphafi Grettisfærslu um hvem
kvæðið var kveðið, en þar eð sá partur
kvæðisins verður alls ekki lesinn, er varla
hægt að komast að öruggri niðurstöðu um
það mál.“
Hér skal að lokum farið fljótt yfir sögu
og þess eins getið að Ölafur ber fram þá til-
gátu (og dregur að því líkur og ber saman
við innlend og erlend dæmi) að Grettis-
færsla hafi verið eins konar veizlukvæði
sem flutt hafi verið þá er sauðarslátur var
á borð borið, og að Grettir kvæðisins hafi
verið blœti af sama tagi og Völsi sem Völsa
þáttur er af í Flateyjarbók, en nafn kvæð-
isins hafi verið af því dregið að blætið hafi
verið látið berast á milli alls veizlufólksins
og liafi hver maður haft einhver ummæli
um blætið á meðan hann hélt á því (eins og
dýrkendur Völsa í Völsa þætti).
Ólafur getur þess að endingu að hann
telji frásögnina af skiptum Grettis Ásmund-
arsonar og ísfirðinga ekki vera sagnfræði-
lega sanna. En honum virðist sennilegt að
frásögnin af því að bændurnir vilja ekki
taka við Gretti og ákveða að lokum að
hengja hann, eigi rót sína að rekja til
óljósra minninga um „leik“ þann sem
Grettisfærsla var tengd við. Uppruni henn-
ar hljóti að hafa verið sá að Grettir kvæðis-
ins hafi verið látinn berast manna á milli
við hátíðina og að hann hafi að lokum
verið hengdur eða dæmdur til hengingar.
Slíkir leikir eru kunnir sums staðar í Evr-
ópu og stundum er þess getið að tilteknir
menn taki að sér að verja gripinn (oft ein-
livers konar brúða) og forði honum frá
hengingu.
Bjarni Einarsson.
424