Tímarit Máls og menningar - 01.12.1960, Blaðsíða 60

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
um fallandi arðsfót. (19., bls. 36.) Ef heild-
artekjunum er skipt í eignatekjur og launa-
tekjur, geta hvorar tveggja ekki fallið í
senn, nema heildartekjumar minnki. Hér
sem fyrr verður að leggja sama skilning í
kenningu Marx og hann gerði sjálfur.
Hann skiptir heildartekjunum á þrjá vegu:
í launatekjur (breytilegt auðmagn); eigna-
tekjur (,,meirvirði“), og endurnvjun
fyrndra véla og hráefna o. s. frv. (varan-
legt auðmagn). Ekkert hindrar samdrátt
hluta hinna tveggja fyrstu, þegar lduti hins
þriðja er í langvarandi hlutfallslegum vexti.
Marx kennir, að tilhneigingar gæti til að
arðsfóturinn falli, þótt heildararðurinn auk-
ist, og að tilhneigingar gæti til að hlutur
launa falli, en ekki raunveruleg laun, eins
og þau eru venjulega skilgreind.1
IV. Aðrir þættir en efnahagslegir, sem
stuðla aS örbirgð verkamanna
Marx telur í ritum sínum aðra þætti en
efnahagslega stuðla að iirbirgð. Þessir þætt-
ir verða raktir til heimspeki hans og skiln-
ings á manninum. Við rannsóknir beitti
Marx binni díalektísku aðferð Hegels, að
svo miklu leyti, sem hlutirnir eru ekki að-
eins athugaðir, eins og þeir eru, heldur
jafnframt, eins og þeir geta orðið. Þetta
gildir jafnt um athuganir á þjóðfélaginu og
efnahagskerfinu sem um athuganir á mann-
inum almennt og verkamanninum sérstak-
lega. Að miklu leyti, — ef ekki að mestu
leyti, — er lífsgleði verkamanna komin
undir því, hve vel þeim tekst að láta togna
úr gáfum sínum.
Að dómi Marx þroskar einmitt vinnan
gáfur hvers og eins sem mannkynsins alls.
Vinnan er ekki aðeins óþægindi, sem menn
leggja á sig til að verða við efnislegum
1 „Sömu lögmál gilda fyrir félagslegt f jár-
magn um aukningu algers massa arðsins og
fallandi arðsfót" (6., bls. 256.)
þörfum sínum. Ef svo væri, yrði vellíðan
manna, (alger og hlutfallsleg,) mæld eftir
vöruframleiðslunni. Vinnan er sjálf „frum-
þörf lífsins". (7., I. 3. hluti, bls. 10.) og
stuðlar að þróun einstaklingsins. Þróun hans
er díalektisk þróun: „Margfætlan stœkkar
og verður að stærri margfætlu; hún þróast
upp í fiðrildi.“ (2., bls. 80.) Öðru máli
gegnir um verkamenn í þjóðfélagi auð-
valdsins: „Ef silkiormurinn spynni til þess
eins að vera áfram silkiormur, væri hann
einskær launamaður." (12., i. hluti, bls.
22.) Samt sem áður getur vinnan verið í
sjálfu sér tilgangur og fullnæging. „Milton
samdi Paradísarmissi af sömu ástœðu og
silkiormurinn vefur silki. Það var þörf eðlis
hans.“ (10., bls. 186.) Hvimleiðir voru Marx
hagfræðingar, sem að dæmi Adams Smiths
litu á vinnu, leysta af hendi, „einungis sem
fórn hvíldar, frelsis og hamingju," en ekki
jöfnum höndum sem eðlilega starfsemi lif-
andi vera (5., bls. 54, ngr.) Veraldarsagan
að áliti Marx er sjónleikur „sköpunar
mannsins í krafti mannlegrar vinnu“ (9.,
bls. 246.)
I þjóðfélagi auðvaldsins skipar vinnan
að því er Marx telur, ekki lengur lífsnauð-
synlegt hlutverk sitt í ævi manna. Skipting
vinnunnar í þjóðfélagi auðvaldsins „tekur
einstaklinginn kverkataki"' (5., bls. 399.)
Vinnuskiptingin breytir verkamönnum í
„bækluð afstyrmi“ með því að þjálfa verk-
lægni þeirra á þröngu sviði „á kostnað
heims starfsgáfna og starfshvata; á sama
hátt og í ríkjunum við La Plata er skepn-
um slátrað aðeins til öflunar húðar og
hala.“ (5., bls. 396.) Og þyngra á metunum
telur Marx vera það, að áhrif þessarar til-
hneigingar muni ágerast í þjóðfélagi auð-
valdsins. Starfshættirnir, sem auka afköst-
in, eru einmitt starfshættir, „sem limlesta
verkamenn svo, að þeir verða brot úr
manni“ og „fara á mis við menntandi áhrif
vinnunnar, um leið og vísindin taka á sig
394