Tímarit Máls og menningar - 01.12.1960, Síða 37

ÓLAFUR JÓHANN SIGURÐSSON
þangað? En sögurnar eru þó næsta
ólíkar. Veldur það mestu, að höfund-
ur beilir nú meira fyrir sig skopi en
alvöru, enda kallar hann söguna ævin-
týri blaðamanns. Stundum er skopið
dálítið yfirspennt. Aðalpersóna sög-
unnar, Páll Jónsson blaðamaður er
ákaflega saklaus 'og góður ömmu-
drengur. Því er frábærlega vel lýst,
hvernig vegur salt í sál hans og lík-
ama þráin til unnustunnar og á-
byrgðartilfinningin gagnvart lífinu,
sem amma hans, Sigríður Pálsdóttir
fyrrum yfirsetukona í Djúpafirði
hafði innrætt honum. Við þennan
viðkvæma lífsóð er haglega leikin að
baki hrjúf og dapurleg lífsbarátta
sambýlisfólksins. En eins og ég sagði
áðan, er þetta öðrum þræði skop-
saga, launkímin ádeila á yfirborðs og
sýndarmennsku, hvar sem hún birt-
ist, hvort heldur í menningarmálum,
stjórnmálum, blaðamennsku eða
skáldskap. Fyrirferðarmest verður á-
deilan á lélega blaðamennsku og á-
sókn fólks í ómerkilegt lestrarefni.
Páll Jónsson, blaðamaður, er auk
unnustu hans sú persóna sögunnar,
sem höfundur lýsir bezt. Hann er eins
og Jakob Benediktsson kemst að orði
í ritdómi „fulltrúi þeirra ófáu íslend-
inga, sem voru — og eru — seinir að
átta sig á breyttum þjóðfélagsháttum
þessa lands, skilja ekki, að fornar
dyggðir skipa ekki lengur þann virð-
ingarsess í þjóðfélaginu, sem hrekk-
laus almenningur telur sjálfsagt og
eðlilegt. Hlutleysi Páls Jónssonar
verður þannig táknrænt um hugarfar
fjölda Islendinga, hins óspillta fólks,
sem hefur sig ekki upp í að taka af-
stöðu til vaxandi spillingar þjóðfé-
lagsins og reynir í lengstu lög að láta
hana ekki koma sér við.“
Páll Jónsson er boðberi hugsjóna
höfundarins, en mér er ekki fyllilega
ljóst, hvort höfundurinn ætlar hon-
um — á því stigi sem hann er núna —
að vera fulltrúi liðna tímans eða mað-
ur framtíðarinnar. Hann horfir gjarn-
an með tregablöndnum söknuði aftur
til hins einfalda, sanna og heiðarlega
lífs í sveitinni. En er þetta ekki úrelt
rómantík? Ef menn ætla sér að gerast
þegnar höfuðborgarinnar, verða þeir
að vera henni heilir, en lifa ekki í
afturvirkum hillingum liðna tímans.
En máski er Páll alveg eðlilegur á því
þróunarstigi, sem hann er í þessari
sögu. Framhald sögunnar mun leiða
það í ljós.
Ég hef nú farið nokkrum orðum
um lengstu skáldsögur Ólafs Jóhanns,
og er þó flest ósagt. Ég hef áður
minnzt á Litbrigði jarðarinnar, sem
kom út 1947. Hún er í rauninni þátt-
ur en ekki bóksaga, en jafnframt er
hún ein listrænasta saga höfundar.
Hún segir frá æskuástum ungs sveita-
pilts, fyrstu vonbrigðum og sigri hans
á sorginni. Hún lýsir því, hvernig
náttúran bregður lit, eftir því hvort
gleði eða harmur ástarinnar fyllir
hjartað. Stíll sögunnar fellur frábær-
371