Tímarit Máls og menningar - 01.12.1960, Blaðsíða 38

TÍMAUIT MÁLS OG MENNINGAlí
lega vel að því efni, sem uin er fjall-
að.
Eg hef áður getið þess, að auk
hinna lengri skáldsagna, hafi Olafur
Jóhann sent frá sér fögur smásagna-
söfn með samtals 23 þáttum. Segja
má að í þeim birtist meiri fjölbreytni
en í bóksögunum bæði í efnisvali,
efnistökum og atburðavettvangi.
Þarna er líka að finna sitthvað af því,
sem hann hefur gert bezt og er jafn-
framt með því bezta sinnar tegundar
á íslenzku. Ég veit ekki hvort lesend-
ur gera sér almennt grein fyrir því,
hve smásagnaformið er í rauninni
erfitt og vandmeðfarið. Þegar við
lesum smásögu, sem okkur finnst góð,
finnst okkur svo eðlilegt og sjálfsagt,
að hún sé einmitt þannig. Okkur dett-
ur helzt í hug, að henni hafi lostið
sem eldingu, alskapaðri niður í huga
höfundar. Kannski verða einstaka
smásögur þannig til við innblástur,
en þó hygg ég að flestar smásögur
kosti höfundinn mikla vinnu. Ef smá-
sögur Ólafs Jóhanns væru kannaðar
rækilega frá fyrstu tíð, hygg ég að
koma mundi í Ijós, að þar hefur tækni
hans aukizt hvað mest, þó að fram-
farirnar virðist í fljótu bragði aug-
ljósari í bóksögunum, t. d. ef bornar
eru saman Skuggarnir af bænum og
Fjallið og draumurinn.
Þess er ekki kostur að ræða smá-
sögur Ólafs Jóhanns í heild, en ég skal
minnast á nokkra þætti, sem mér eru
einna hugstæðastir.
Sagan Trufl er á yfirborðinu
barnasaga. Hún segir frá litlum
dreng, sem er að reisa þorp úr sandi,
smásteinum og spýtum. Allt í einu er
hann truflaður við þessa hljóðlátu
iðju af aðkomubörnum, stúlku og
dreng. Stúlkan er að tyggja blöðru-
tyggjó, en drengurinn er klæddur sem
káboj, með barðastóran hatt, í gul-
leitum síðbuxum og marglitri treyju
með kögri og skúfum, gyrður breiðu
belti alsettu málmbólum, en tvö leð-
urhylki áföst við beltið, sitt á hvorri
mjöðm. Ég hef grun um að þessi lát-
lausa saga sé ekki öll þar sem hún
sýnist. Sýnir hún ekki á tvíhverfan
hátt veröld barsnins og veröld hins
fullorðna. Drengurinn, sem unir sér
í kyrrlátum leik við að byggja þorp,
er allt í einu truflaður af innantóm-
um hermennskugervileik aðkomu-
drengsins. Varð ekki íslenzka þjóðin
fyrir álíka truflun 10. maí 1940? Og
hefur henni ekki gengið treglega að
ná aftur fullu sálarjafnvægi?
Stjörnurnar í Konstantínópel er
saga svipaðrar tegundar. Einnig hún
sýnir á tvíhverfan hátt veröld barns-
ins og veröld hins fullorðna. Glingur
farandsalans seiðir hug barnanna og
móðurinnar, en faðirinn, fjárhalds-
rnaður heimilisins, heldur fast um
sína léttu pyngju, en getur þó ekki
annað en látið undan. Það er jöfnum
höndum prangað með kristindóm og
fánýtt glingur. Og svo þegar börnin
hafa hreppt hnossið, hefst styrjöldin,
372