Tímarit Máls og menningar - 01.12.1960, Síða 43

GUNNAR BENEDIKTSSON
Skynsemi gegn tilfnmingu
Hugleiðingar í tilefni af örlögum Stefáns Zweigs
NÚ hef ég þrisvar sinnum lesið
Veröld sem var eftir austurríska
stórskáldið Stefán Zweig. Þrisvar
sinnum hef ég lesið bókina orði til
orðs og suma kafla miklu oftar, og af
spjöldum hennar hef ég lesið ný sann-
indi við hvern lestur. Á titilblaði er
bókin nefnd sjálfævisaga höfundar.
En ég hef ekki lesið hana fyrst og
fremst sem ævisögu, enda ber heiti
bókarinnar og öll gerð hennar því
vitni, að höfundi er það ekki fyrst og
fremst í mun að lýsa atburðum úr
persónulegu lífi, heldur þeirri veröld,
sem bar hann ýmist á örmum sér eða
tróð hann í svaðið, rændi hann og
hrakti heimshorna á milli. Sú veröld
er okkur sýnd á svo listrænan hátt,
sem vart á sinn líka, og í því gervi,
sem hún birtist vitund þessa afburða
listamanns.
En ég hef ekki lesið bókina hvað
eftir annað til að kynnast þeirri ver-
öld, sem var og hann er að lýsa.
Fræðilega séð er miklu nær að leita
til annarra en Stefáns Zweigs til að
skilja sögu Evrópu og alls mannkyns
á fyrri hluta 20. aldar, efnahagslega,
félagslega og menningarlega þróun
hennar. Mér liggur meira á hjarta að
læra um þá veröld, sem er og verða
mun enn um skeið. Og í þeim efnum
verður mikið lært í þessari bók og
miklu meira en höfundur hefur gert
sér grein fyrir að hann væri að kenna.
Þegar hann misskilur mest fyrirbæri
samtiðar sinnar, þá kennir þessi list-
fengi höfundur okkur oft mest. I frá-
sögn hans birtast fyrirbærin í svo
skýrum myndum, að fyrir okkur
standa þau Ijóslifandi, jafnvel þótt
hin innstu sanninda þeirra séu sjálf-
um höfundinum hulin. Og í vöntun-
um hans og mismati fyrirbæranna sjá.
um við sömu vantanirnar og við erum
að glíma við í dag, orsakir þess, að
enn vofir styrjöld yfir þessum heimi
og enn standa frömuðir mannvits,
snilli og mannúðar tvílráðir og enn
tekst viti firrtum kúgunaröflum að
drottna yfir hugum og hjörtum mikils
hluta mannkyns.
377