Tímarit Máls og menningar - 01.05.1982, Blaðsíða 8

Tímarit Máls og menningar
við hvorttveggja. En fjölmiðlaiðnaðurinn, yfirráð yfir senditækjum og fram-
leiðsla fjölmiðlaefnis er í rauninni enn mikilvægari fyrir auðvaldið en t. d. bif-
reiðaiðnaðurinn, vegna þess að hann seilist ekki bara eftir yfirráðum yfir fjár-
munum fólks, afrakstrinum af striti þess, heldur einnig yfir hug þess. Hið
heimsvaldasinnaða bandaríska auðvald hefur lengi skilið þetta og hefur meðvit-
að unnið að því að brjóta á bak aftur yfirráð einstakra þjóða á markaðs- og
áhrifasvæði sínu yfir útvarpi og sjónvarpi (ætli við könnumst nokkuð við
það?), og hafa náð miklum árangri víða um heim. (Um þetta má lesa í bók
Raymond Williams: Television: Technology and Cultural Form, bls. 39—43,
og þar er aftur vísað til nánari upplýsinga í H. I. Schiller: Mass Communica-
tions & American Empire. New York 1970).
Það er tiltölulega auðvelt að sjá hvert stefnir ef ekki er spornað við. Stöðluð
framleiðsla alþjóðlegs skemmtiiðnaðar leggur undir sig æ meira af þeim tíma
sem fólk er ekki við vinnu: gegnum litlar útvarpsstöðvar í þéttbýli sem hafa að
aðalinntaki popp og auglýsingar (þær geta reyndar náð inn í vinnutíma
margra); gegnum heimilisvideo sem hefur aðgang að tiltölulega ódýru
myndbandaefni; gegnum línusjónvarpsstöðvar sem senda sams konar efni; og
væntanlega innan mjög langs tíma gegnum gervihnattasendingar. Eftir þessum
brautum er ekki eingöngu miðlað skemmtun eða dægrastyttingu, neysla og
vörudýrkun er efld með auglýsingum, og heimsmynd sú, sem kemur sér best
fyrir alþjóðaauðvaldið, er styrkt í sessi, ekki síst í þágu hergagnaframleiðslunn-
ar. Það er vitaskuld ekki bara alþjóðlegt auðvald sem notar tæknina með
þessum hætti. Hún er líka notuð til að framleiða og miðla heimsmynd ráðandi
afla í Sovétríkjunum á áhrifasvæði þeirra, og Kínverjar fara eins að. Það er ekki
tilviljun að skipting heimsins í pólitísk, hernaðarleg, viðskiptaleg og fjarskipta-
leg áhrifasvæði helst í hendur.
Helstu mótvægi gegn bandarísku forræði í fjarmiðlun hefur verið algert eða
takmarkað forræði ýmissa vestrænna ríkja yfir útvarps- og sjónvarpssending-
um innan eigin landamæra. Gegn því er nú ráðist, ekki bara hér á landi heldur
miklu víðar. Þegar hugleidd eru viðbrögð við þeirri árás má hvorki einblína á
pólitíska þætti hennar né þá tæknilegu. Tækniþróunin hefur breytt aðstæðum
og nýja tækni er hægt að hagnýta til góðs. Þess vegna er fjarstæða að berjast
gegn tækninni sjálfri. Jafnmikil fjarstæða er að telja tæknina góða í sjálfri sér,
hvernig sem hún er notuð. Hagnýting tækninnar er pólitísk, eins og þegar
hefur verið sýnt fram á. Það er barnaleg einfeldni, og stórhættuleg, að líta á
tæknina sjálfa sem óviðráðanlega frumorsök þeirrar þróunar sem nú gengur
yfir okkur.
Astæðulaust er að mikla fyrir sér ágæti ríkisútvarpsstöðva eða ríkissjón-
varpsstöðva á Vesturlöndum, og þá ekki hér á landi. Alþjóðlegur skemmtiiðn-
aður hefur sterk ítök í dagskrám þeirra og vitaskuld verða þær aldrei róttækari
né frjálslyndari en ráðandi pólitísk öfl í þessum löndum geta unað. Þrátt fyrir
þetta eru þær frjálsustu eða öllu heldur frjálslyndustu fjölmiðlar af sínu tagi,
126