Tímarit Máls og menningar - 01.05.1982, Blaðsíða 62

Dagný Kristjánsdóttir
Innan og utan við krosshliðið
Um íroníu í Brekkukotsannál Halldórs Laxness.1
Fátt getur vakið jafn ákafar deilur um bókmenntir og ágreiningur
um það hvort texti sé íronískur eða ekki. Og það er von. Sá sem
hefur lesið ákveðið bókmenntaverk sem dauðans alvöru, trúað
höfundinum og tekið afstöðu til verksins á þeim forsendum verður
náttúrlega fokreiður ef annar maður kemur og segir: Verkið er
íronískt, þú skildir aldrei um hvað málið snérist, vinur.
Um leið er það grundvallaratriði í túlkun og skilningi bókmennta-
texta hvort hann er skoðaður sem íronískur eða ekki. Og hvernig á
skera úr um það? Hvað er íronía? Eða ætti ef til vill frekar að spyrja:
Hvað er ekki íronía?
I bókinni A Rbetoric of Irony fjallar ameríski bókmenntafræðing-
urinn Wayne C Booth um þetta mál af mikilli rökfimi og lærdómi.
Hann nefnir til fræðimenn sem hafa skilgreint hugtakið „íronía“ á
afar víðan hátt. Þeir segja að þar sem höfundar velji hvert orð í texta
sinn af mikilli kostgæfni verði góðir lesendur að leggja ámóta djúpan
skilning í hvert orð textans. Allar bókmenntir séu þannig íronískar
af því að lesandi sé í raun alltaf að lesa eitthvað annað úr þeim en í
þeim standi skv. naumustu merkingu orðanna.2
Það gefur auga leið að þessi skilgreining gerir hugtakið fullkom-
lega merkingarlaust og þar með ónothæft.
Önnur skilgreining á íroníu er að hún felist í því að „sagt er það
sem ekki er meint“ og hinn íroníski höfundur tali jafnvel þvert um
hug sér í textanum (Booth, 1974, bls. 34). Ekki getur þetta orðið
lesanda skært leiðarljós. Þessi skilgreining nær aðeins yfir hluta af
því sem við gætum komið okkur saman um að kalla íroníu — og það
aðeins þá staði þar sem íronían er augljósust. Um leið og íronían
verður fíngerðari og gerir meiri kröfur til lesanda vaknar efinn:
Meinar höfundur/söguhöfundur það sem hann er að segja eða
180