Tímarit Máls og menningar - 01.05.1982, Blaðsíða 124

Tímarit Máls og menningar
sköpun sögumanns er með þeim hætti
að höfundur stendur oftast í írónískri
fjarlægð frá honum, lýsir honum gjarn-
an með kaldhæðni og gálgahúmor.
Guðjón er ósjálfstæð hópsál, „vesældar-
legt nóboddí" (105) sem drekkur (ó-
spart!) í sig kjarkinn, til að deyfa and-
leysið, gleyma dáðleysinu, öðlast „við
eigum pleisið" töffaratilfinninguna. I
stuttu máli sagt skortir Guðjón ræfilinn
sjálfsmynd. I eftirfarandi sjálfslýsingu
hans kemur fram að þegar hann ræðir
við fólk er hann aðeins spegilmynd
viðmælandans, en þorir aldrei að taka
afstöðu sjálfur:
Þegar ég tala við sjómenn er ég
sjómaður (lengst af naut ég í
þeim efnum reynslu minnar frá
því ég var eina viku í starfs-
kynningu á Akraborginni: —Já
það var til dæmis einu sinni þegar
ég var á Boggunni fyrir nokkrum
árum, þá fengum við svona djöf-
ulli krappan hnút á lunninguna
bakborðsmegin maður . . .) Þeg-
ar ég tala við pabba er ég þjóð-
legur umbótamaður með
virðingu fyrir menntun vinnu og
frama, þegar ég tala við
heimspekideildarstúdenta er ég
fínlegur fagurkeri og þegar ég
tala við Valla er ég utan við mig
og sama um allt. (48)
Og höfundur lætur ekki þar við sitja
heldur fær lesandinn að kynnast öllum
þessum hliðum Guðjóns í samtölum
bókarinnar sem mörg hver eru ansi
mergjuð.
En þrátt fyrir kaldhæðnina vottar
ósjaldan fyrir samúð í garð Guðjóns,
ekki síst í lýsingunni á misheppnaðri
sjómennsku hans, sbr.:
Það er náttúrlega nokkuð sem
maður rifjar helst ekki upp, en ég
lá einsog litla stúlkan með eld-
spýturnar, hálfvolandi utaní
öskutunnum daginn sem ég kom
í land af Kristgeiri RE. (143)
Félagar Guðjóns fá nokkuð háðulega
útreið. I gegnum töffaratilstand þeirra
varpar höfundur ljósi á fremur sleip
haldreipi margra sem útskrifuðust úr
menntaskóla um miðjan síðasta áratug,
svo sem útþynntan marxisma 68-kyn-
slóðarinnar, sjálfsþurftarbúskap í hippa-
legum anda, uppreisn gegn öllu sem
kallast gat stofnun, hvort heldur var
skóli, hjónaband eða eitthvað annað.
Þetta eru strákar sem sumir hverjir vilja
e.t.v. bæta og breyta, en skortir áræði,
hugmyndir, áþreifanlega sjálfsmynd,
því það dugar skammt að flakka og
flippa, því miður. Þess vegna hverfa þeir
einn af öðrum á vit hins fyrirlitna borg-
aralega lífs í formi hjónabands, há-
skólans, fastrar vinnu.
Hvað aðalpersónu bókarinnar Guð-
jóni viðkemur er undir lokin aðeins far-
ið að rofa til í þeirri ranghug-
myndaþoku sem hann hefur til þessa
verið umluktur, það læðist að honum
grunur um að hann sé að gera mistök
(130) og með því færist hann væntan-
lega nær höfundi sínum.
Eg hef séð ýmsa vega að höfundi fyrir
það hversu kvenpersónur hans séu loft-
kenndar; Guðný sem Guðjón er í tygj-
um við, fái m. a. s. varla að stynja upp
orði í sögunni. Er endilega við öðru að
búast? Eg held varla.
I fyrsta lagi er þetta saga í 1. persónu
og því aðeins um óbeinar persónulýs-
ingar að ræða, þ. e. lesandi kynnist
aukapersónum annað hvort í samtölum
þeirra við Guðjón eða af hugrenningum
242