Tímarit Máls og menningar - 01.05.1982, Blaðsíða 22

Tímarit Máls og menningar
Að mínu viti er Hemingway miðlungs skáldsagnahöfundur en frábær
smásagnahöfundur. Smásögur Hemingways eru vegvísar í bókmennta-
greininni. Eg tek undir að skáldsögur hans eru gallaðar að byggingu, þær
haltra. Aftur á móti er sérhver smásagna hans sígild sýnikennsla í því
hvernig á að skrifa smásögu. Þó eru það hvorki skáldverk Hemingways né
smásögur sem mér hugnast best heldur þau ráð sem hann gaf og varpa ljósi
á rithöfundarstarfið.
Aðferðina?
Einmitt. Hjá Hemingway er ekki um að ræða lexíu í stíl, heimspeki eða
bókmenntastefnum, heldur kennslu í tækni og bókmenntaaðferð. Kannski
háir það honum hvað hann er meðvitaður um tækni. En ráðin sem hann gaf
eru þau allra bestu. Eitt af þeim er líkingin af borgarísjakanum: smásaga
sem virðist einföld er ekki öll þar sem hún er séð heldur hvílir hún á öllu
sem er að baki: undirbúningnum, aðdraganda og því ógrynni af efni sem
þarf til að skrifa stutta sögu. Eins er um ísjakann, þessa ísblokk sem er svo
stór en samt ekki nema einn áttundi af því sem undir niðri býr. Ungum
höfundum væri hollt að hafa hugfast, að fyrir utan alsköpuð sjení, er
vonlaust að skapa góðar bókmenntir ef maður hefur ekki undirstöðu í
bókmenntunum eins og þær leggja sig. Menn hafa tilhneigingu til að
vanrækja bókmenntanámið, reiða sig á spontanítet og innblástur. En í
sannleika sagt eru bókmenntir eins og hver önnur vísindi sem þarf að leggja
stund á. A bak við hverja smásögu standa tíu þúsund ár af bókmenntum og
til að þekkja þessar bókmenntir útheimtist auðmýkt og lítillæti. Oll sú
auðmýkt sem hindrar menn í að skrifa, er nauðsynleg til að læra af
gjörvöllum bókmenntunum og hafa bak við eyrað þann djöfuldóm sem
hefur verið skrifaður á tíu þúsund árum og geta staðsett sig á þeim tímum
sem nú eru að líða; hvar í sögu mannsins við erum staddir; halda síðan
áfram og auka við það sem hefur verið afkastað síðan Biblían var skrifuð.
Þegar öllu er á botninn hvolft verða bókmenntir ekki lærðar í háskóla
heldur með því að lesa aðra höfunda. Hitt ráðið sem Hemingway gaf,
varðar vinnuna frá degi til dags: „erfiðast er að byrja“. Því auðveldara sem
maður er yngri, en eftir því sem maður hefur vaxið að þroska og komið sér
upp nafni og ábyrgðartilfinningu, verður æ erfiðara að setjast niður og
byrja. Angistin andspænis hvítri örk er einhver skelfilegasta lífsreynsla sem
ég lendi í næst innilokunarbrjálæði. Hjá mér er angistin andspænis auðri
síðu innilokunarkennd og með því að lesa ráð Hemingways um að
þurrausa aldrei brunninn heldur hætta dagsverkinu á meðan enn er lögg
eftir til morgundagsins, tókst mér að brjótast undan þessari tilfinningu.
Daginn eftir byrjarðu verkið þar sem frá var horfið, heldur áfram og
geymir þér enn til næsta dags. Þannig kemstu hjá spennu og kvíða og
140