Tímarit Máls og menningar - 01.06.1984, Side 22

Tímarit Máls og menningar
öllum. Þetta þýddi skiptingu heimsins milli tveggja eða þriggja mikilla
risavelda, sem ekki gætu sigrað hvert annað og ekki væri hægt að steypa með
uppreisn innanfrá. Að öllum líkindum mundi bygging þeirra verða lagskipt,
með hálfguðlegri yfirstétt efst og þrælum neðst og frelsið yrði bælt niður af
meiri hörku en menn hafa áður þekkt. Innan hvers ríkis mundi haldið uppi
nauðsynlegu sálrænu andrúmslofti með fullkominni einangrun frá umheimin-
um og með látlausu gervistríði milli keppinautaríkjanna. Samfélög af þessu
tagi gætu staðið óbreytt árþúsundum saman.
Þessi spá er ítrekuð í „1984“ og þótt þróunin hafi orðið á annan veg er
óneitanlega fróðlegt að rifja hana upp á þeim dögum, þegar Reagan banda-
ríkjaforseti faðmar að sér leiðtoga Kínverja af mestu blíðu meðan Rússar
horfa á með súrum svip.
En hvers vegna taldi Orwell að frelsi yrði allstaðar bælt niður með
herfilegri hætti en áður hafði þekkst? Vegna þess að tæknilegir möguleikar
eru fyrir hendi. Hjá honum er tækniháskinn ekki tengdur mengun umhverf-
is, sóun auðlinda og öðru þesslegu sem nú er svo mjög á dagskrá, heldur
möguleikum á að hafa eftirlit með þegnunum. Arið 1939 lýsir hann þessum
ótta sínum í ritdómi:18)
Við getum ekki treyst á að „mannlegt eðli“ verði samt við sig. Má vera það
verði alveg eins mögulegt að búa til manntegund sem æskir ekki frelsis eins og
að koma upp kollóttu kúakyni. Rannsóknarréttinum tókst þetta ekki, en
hann hafði heldur ekki meðöl nútíma ríkis. Utvarpið, ritskoðun blaða,
stöðluð menntun og leynilögreglan hafa breytt öllu. Múgsefjun er vísindi sl.
tveggja áratuga og við vitum ekki enn hve mikinn árangur hún ber.
Hér er ekki aðeins um að ræða dæmigerð meðöl alræðisríkja (leynilög-
reglan) heldur og „staðlaða menntun“ og fjölmiðlafárið, sem öll ríki eiga
sameiginleg, þá „múgsefjun" sem hægt er að stunda með svo mörgum hætti.
Orwell þekkti sjálfur vel til fjölmiðla og hefur margt ófagurt að segja um
ritskoðunarhneigðir í þeim, eins þeim sem eru óraveg frá sjónvarpinu
skelfilega í „1984“. Og hann gerir sér ofurvel grein fyrir því, að ritskoðun
og ofsóknir eru ekki það eina sem stefnir málfrelsi í háska. Það sem vinnur
gegn þeim sem vill vera hann sjálfur og berjast fyrir sinni skoðun er m. a.
„yfirráð fárra auðmanna yfir blöðum, tök einokunarhringja á útvarpi og
kvikmyndum", segir m. a. í greininni „The Prevention of Literature" frá
1946.19)
Sú skipulagða spilling tungunnar og um leið sannleikans sem í „1984“
heitir Nýmál og Tvíhugsun er tengd sannfæringu Orwells um að einræðið
hafi gert ítölsku, þýsku og rússnesku fátæklegri tungur en þær áður voru.
En hann hefur líka í huga mikla útbreiðslu merkingarsnauðra orðasam-
232