Tímarit Máls og menningar - 01.06.1984, Blaðsíða 30

Tímarit Máls og menningar
Kúgunin
Tíminn líður án þess að ég hjálpi honum til þess. Ég get ekki gert honum
neitt. Aftur á móti getur hann gert mér ýmislegt. Fyrst og fremst veldur
hann mér óþægindum, því að hann kennir mér að ekkert geti varað: öll
nútíð er forgengileg. Og allt sem gerist í nútímanum bara til þess að við
lifum það í nútímanum, allur leikur og öll nautn, allt er þetta forgengilegt.
Það sem ég geri á augabragði til þess eins að njóta þess, það verður hálfvegis
að engu, gegnumstungið af sekúndunum sem tifa í gegnum það. Að sjálf
lífsnautnin geti verið innihald lífsins, eða að mér geti fundist líf mitt
fullnægjandi af því einu að lifa hverja stund sem að höndum ber, allt slíkt
verður ómögulegt ef við búum við tíma sem lítur út eins og bein lína.
Af þessu sprettur þörf fyrir að stefna lífi sínu að einhverju óhagganlegu,
finna sýnilegan árangur til að miða að. Maður getur reist „minnisvarða um
líf sitt“ (safnað auði, stofnað fyrirtæki, skrifað ódauðlega bók), unnið afrek
sem gleymast seint (hlaupið hratt, stokkið hátt) og svo framvegis. Annar
kostur er að ganga til liðs við stofnun sem nær lengra en tilvera einstaklings
(Flokkinn sem snýr hjóli Sögunnar) eða fórna sér fyrir eitthvert „æðra
markmið". Fíver sem aðferðin er, er boðskapur tímans sá sami: þú skalt aga
þig og afsala þér. Hann kennir manni að vinna og leggja sitt af mörkum.
Iþróttir eru kannski besta dæmið um hvernig tíminn ræðst inn á vettvang
og undirokar athafnir sem gætu borið tilgang sinn í sjálfum sér. Það væri
hægt að stunda íþróttir án þess að hafa nokkurt markmið með þeim annað
en ánægjuna af því að tjá sig með líkamanum. I stað þess miða þær allar að
því að framleiða afrek, og þau eru oftast táknuð í mínútum og sekúndum.
Umfram allt aga íþróttir líkamana skipulega til þess að þeir neiti sér um að
njóta augnabliksins og taki ávinning í framtíðinni fram yfir það. í þeim
tilgangi er línulaga tími besta agameðalið. Eiginlega eru íþróttamót stórkost-
legar trúarhátíðir tímans. Og við sem tökum eftir tímum íþróttamannanna
uppá hundruðustu hluta úr sekúndu, við tökum trúna á tímann án þess að
vita af því.
Hraðinn
Það er erfitt að vera kyrr í línulaga tíma. Hann sýnir mér sífellt nýja búta af
sér — stundir, daga — sem æða framhjá. Ef ég passa ekki að fylla þessa búta
með einhverju, þá verða þeir eftir tómir og tilgangslausir. Þess vegna get ég
ekki verið iðjulaus. Ég verð að verða mér úti um upplifun, sjá til þess að
eitthvað gerist! „Aksjón“ er krafa þessa tíma. I raun þýðir þetta oftast að ég
kaupi mér eitthvað. Stjórnlaus neysla er eitt af sjúkdómseinkennum óttans
260
V