Tímarit Máls og menningar - 01.06.1984, Blaðsíða 32

Tímarit Máls og menningar
þér lítið íshús, kannski reykhús, seinna litla niðursuðuverksmiðju. Þú gætir
flogið um á eigin þyrlu, fylgst með hvar fiskurinn gengi og látið skipin vita
gegnum senditæki. Þú gætir líka útvegað þér laxveiðiréttindi, opnað fisk-
veitingahús, flutt út humar til Parísar milliliðalaust, og svo Fiski-
maðurinn slær á bakið á honum eins og barni sem hrokkið hefur ofan í.
„Hvað svo?“ spyr hann lágt. „Svo,“ segir gesturinn í hljóðlátri hrifningu,
„svo gætirðu setið rólegur hér á bryggjunni, mókt í sólskininu og horft út á
þetta dýrlega haf.“ „Já, en það er einmitt það sem ég er að gera,“ segir
fiskimaðurinn. „Eg sit rólegur á bryggjunni og móki.“
Nú á tímum höfum við einmitt tilhneigingu til að haga okkur svona: snúa
okkur að framtíðinni, vera sívinnandi og með hugann við annað en það sem
við erum að fást við hverju sinni. Þessi tími er harður húsbóndi, hann ýtir
undir sjálfsögun, er afkastahvetjandi. Hann kúgar allar langanir og gerir
sjálfa nautnina þjáningarfulla. Hann kennir okkur að hafna þeim þörfum
sem við finnum sjálf fyrir; því er hann tryggur bandamaður samfélagsins við
að halda uppi lögum og reglu. Eða með orðum Herberts Marcuse: „Hann er
lífshættulegur andstæðingur Erosar."
A fyrsta degi júlíbyltingarinnar í Frakklandi 1830 er sagt að það hafi verið
skotið á klukkuskífuna í turni í Parísarborg, samtímis en skipulagslaust frá
mörgum stöðum.
Hringurinn
Nú getur tíminn tekið á sig aðrar myndir en beina línu. Til er hringlaga
tími, til dæmis í kirkjuárinu. Það er ekki sett saman af innihaldslausum
mælieiningum („mínútum"), því er ekki ætlað að mæla tilveruna. Það er sett
saman úr tímaskeiðum — jólaföstu, páskum o. s. frv. — sem hvert hefur sinn
sérstaka svip og vekur sínar sérstöku tilfinningar. Þessi tími tekur semsagt
breytingum, hrynjandi hans, merking og styrkur breytist: hann endurvekur
goðsögulega atburðarás og gæðir hana áþreifanlegu lífi.
Kirkjuárið er ekki fyrst og fremst liður í tíma sem heldur áfram endalaust.
Þvert á móti koma þar aftur og aftur fyrir sömu eiginleikarnir: eftirvænting,
gleði, sorg, ný von o. s. frv. Að vera til í hringlaga tíma er þannig eins og að
ferðast á kunnugum slóðum, hreyfa sig í umhverfi sem sjálft stendur kyrrt. I
elstu landbúnaðarþjóðfélögum sem við þekkjum, Egyptalandi, Babyloníu,
Mexikó o. fl., mótuðu prestarnir kerfi til að skilja tímann á þennan hátt.
Þetta er hinn ósýnilegi boðskapur þeirra: allt gengur eftir leiðum sem eru
ákveðnar í eitt skipti fyrir öll, allt snýr til baka til upphafsins. Einnig þeir
beita valdi: tilveran er eilíf endurtekning — engu er hægt að breyta.
Báðar tímahugmyndirnar eru að verki í hugum okkar. Vikan ber fyrir
262