Tímarit Máls og menningar - 01.06.1984, Síða 34

Tímarit Máls og menningar
að við létum þetta fara minna í taugarnar á okkur ef við áttuðum okkur á að
hugmynd þessa fólks um tíma er nauðalík okkar „lifaða tíma“, ef hann fengi
að ríkja einn. Hún stafar ekki af óheiðarleika eða leti, heldur af afstöðu til
veruleikans sem hjá okkur hefur látið undan ósveigjanlegum tímamælingum
klukkunnar.
Eg veit ekki um neitt „frumstætt" fólk sem hefur í máli sínu aðferðir, orð
eða beygingarmyndir, til að tákna það sem við köllum „tíma“. Þar er engin
hugmynd til um „eitthvað" sem rennur og líður og eyðir, án þess að fólk
geti haft nokkur áhrif á það.
Engu að síður getur þetta fólk hugsað um hluti í samhengi og tímaröð.
Það hefur sameiginlega reynslu af atburðarásum sem eru þekkt kennileiti í
tilverunni: gangur sólar yfir himininn, venjubundin skipting dagsins milli
vinnu, máltíða og hvíldar, árstíðabundin störf, saga eigin ættar o. s. frv.
Atburðir eru tímasettir með því að setja þá inn í þessar rásir: „Það var þegar
langafi var uppi“, „í þurrkinum mikla“, „í byrjun regntímans". Eða: „ég
kem heim þegar sólin er þverhandarbreidd yfir ásnum“, „um kvöldmatar-
leytið“ eða þess háttar. Og tíminn er ekkert annað en þessar atburðarásir.
Þær ganga ekki inn í neitt stærra, ekkert sem sólargangur dagsins gæti sýnt
lítinn bút af, regntíminn annan stærri. Rásirnar eru bara skynjaðar hver fyrir
sig, þær verða ekki bornar hver við aðra.
Þannig hefur hvert reynslusvið, hvert starf, „sinn tíma“, sína eigin mynd
og hraða. Og það er erfitt að setja þau inn í sameiginlegan ramma og segja:
„svo hratt“, „svona lengi“. Þetta verður til að fjölga gráu hárunum í
höfðunum á mörgum vinnukaupendum og þróunarsérfræðingum. „Það var
algengt að Hopi-indjánarnir væru mörg ár að koma upp húsi,“ skrifar
mannkönnuðurinn E.T. Hall. „Þeir höfðu greinilega enga hugmynd um að
það væri hægt, eða ætti, að byggja hús á ákveðnum tíma, af því að hús átti
ekkert eigið tímatal eins og maísinn eða sauðféð. Þetta tímaskyn kostaði
ríkisstjórnina mörg þúsund dollara í skipulagsvinnu því að Hopi-indjánarn-
ir gátu ekki ímyndað sér að það væri hægt að ætla ákveðinn tíma í að leggja
stíflugarð eða veg.“
Punkturinn
Ef „frumstæður tími“ er atburðir af þessu tagi, þá er hann ekki það sem er á
milli atburðanna. Hann er ekki samhangandi, heldur ekki áfram og áfram,
hann „líður“ ekki af sjálfum sér. Hann er röð af punktum og milli þeirra eru
tímalaus svæði. Þegar mikið er að gera og margt ber við eru punktarnir
þéttir, þar fer tíminn á sprett. I tilbreytingarleysi og athafnaleysi eru
punktarnir fáir, og tíminn huegir á sér. Um þetta hefur mannfræðingurinn
264