Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.06.1984, Síða 49

Tímarit Máls og menningar - 01.06.1984, Síða 49
Siðfrxði gagnrýninna félagsvísinda Frankfurtarskólans, og sérstaklega Max Horkheimer, hafa hafnað allri kenningasmíð í nafni „neikvæðrar díalektíkur“. Rökin eru þau að allar jákvæðar kenningar stuðli að viðgangi kerfisins. Hlutverk neikvæðrar þjóð- félagskenningar hljóti því að einskorðast við gagnrýni á félagslegan veru- leika og vísindalegar kenningar. Tilvistarheimspekingar nota svipuð rök. Þeir halda því fram að þegar kveðið sé á um vísindaleg lögmál þjóðfélagsins þá sé um leið verið að ákvarða skilyrði þess að það geti starfað og haldið sér við; þannig þjóni vísindin óbeint íhaldssömu hlutverki. Styrkur þessarar rökfærslu er að hún vísar til þess sem gerist oftast í raun, þótt það gerist eingöngu vegna þess að flestir fræðimenn kunna því vel að þjóna kerfinu. I sjálfu sér aftrar vísindaleg aðferðafræði engum fræðimanni frá því að setja fram lögmál sem lýsir skaðlegri tilhneigingu í kerfinu. Sígilt dæmi um þetta er lögmál Marx um lækkun meðalgróðahlutfallsins. Reyndar virðist sjálf krafan um vísindalega hlutlægni leggja hverjum þjóðfélagsfræð- ingi þá skyldu á herðar að sýna fram á bœbi þau skilyrði sem afkoma og eðlileg starfsemi kerfisins veltur á og þau skilyrði sem eru fyrir hendi til þess að því verði breytt og nýtt kerfi komi í staðinn. En þetta þýðir það í fyrsta lagi að vísindaleg kenningasmíð þarf ekki að verja kerfið, og í öðru lagi að tvísýn hugsun er ekki dæmd til þess að einskorðast við neikvæða gagnrýni. Raunar virðist sjálft hugtakið „neikvæð díalektík" vera villandi. Neikvæði tvísýnnar gagnrýninnar hugsunar felst í því að uppgötva óhjákvæmilegar takmarkanir tiltekins kerfis og jafnframt leiðirnar til þess að sigrast á þeim. Þessi tvöfalda neitun (Aufhebung) leiðir af sér nýtt kerfi sem á að vera hægt að lýsa (fyrir Hegel er þetta niðurstaðan). Ferli gagnrýninnar hugsunar lætur auðvitað ekki staðar numið við þetta nýja kerfi. Ef framtíðarsýn mannhyggjunnar á að verða eitthvað meira en trú eða von, þá þarfnast hún vísinda í því skyni að sigrast á útópískum einkennum sínum. Hún þarf að breyta fræðilegum hugsjónum í virka starfsemi. V Þegar fræðimenn axla ábyrgðina og fallast á siðfræði mannhyggjunnar, þá skuldbinda þeir sig ekki einungis til þess að vísa veginn til félagslegrar baráttu heldur einnig til þess að taka þátt í henni. Hvers eðlis skuldbinding þeirra er veltur að sjálfsögðu á eðli þeirra vandamála sem framþróun nútímavísinda hefur skapað. Brýnasta verkefnið er að berjast með öllum tiltækum ráðum fyrir stöðvun og útrýmingu mannfjandsamlegrar tækni. Einkum og sér í lagi þýðir þetta baráttu fyrir afvopnun og fyrir nýrri tæknivæðingu án mengunar. Mun yfirgripsmeira verkefni er virk andstaða gegn misbeitingu þeirrar 279
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124

x

Tímarit Máls og menningar

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.