Tímarit Máls og menningar - 01.05.1985, Qupperneq 30

Tímarit Máls og menningar
skynsamlegar rökræður til að víkja sér undan því að færa rök fyrir skoðun-
um sínum og halda sig vera upplýsta fyrir vikið.
I þessari umfjöllun um þátt heimspeki í Nafni rósarinnar verður ekki hjá
því komist að víkja nokkrum orðum að íslensku þýðingunni. I heild virðist
mér íslenskur texti Thors góður og á köflum alveg snilldargóður. Mér finnst
hann til dæmis mun glæsilegri en ensk þýðing Williams Weaver.2 En það
verður að segjast, að þar sem heimspekilegar hugmyndir eru ræddar í bók-
inni bregst Thor stundum bogalistin: þar skortir nákvæmni og fyrir koma
beinar villur, þar af að minnsta kosti ein sem skiptir nokkru máli fyrir
verkið í heild eins og vikið verður að á eftir. Rétt er að taka fram að ég hef
ekki borið annað en heimspekikaflana saman við frumtextann, enda skortir
mig ítölskukunnáttu til. Hér skal því ekkert fullyrt um nákvæmni þýðingar-
innar almennt. Mér sýnist þó ljóst að þýðandinn hafi ekki gefið sérstakri
orðanotkun lærdómsmannanna sem tala í sögunni nógu mikinn gaum.
I grein um bók sína segir Umberto Eco að þegar hann var að skrifa hafi
hann sannfærst um það sem rithöfundar hafi oft sagt, að bækur segi alltaf frá
öðrum bókum.3 Eins og til að staðfesta þetta hafi hann látið sem saga sín sé
þýðing á glataðri þýðingu á glataðri útgáfu á glötuðu handriti. Það er því vel
við hæfi að nafnið á bók hans, „Nafn rósarinnar“, skuli vera fengið úr riti
sem í raun og sannleika er ritskýring á ritskýringu á ritskýringu á riti. Nánar
tiltekið er hér um að ræða ritskýringu Péturs Abelards (1079 — 1142) (Logica
„ingredientibus“) á ritskýringu Boetíusar (480? —524?) á inngangi Porfýríus-
ar (232—306?), Isagoge, að Ridlunum (De categoriis) eftir Aristóteles (384 —
322 f. t. o. ). Því miður, má kannski segja samkvæmt þessu sjónarmiði, er
ekkert þessara rita nú með öllu glatað þótt sum þeirra hafi að vísu verið það
um tíma. En áður en gerð verður nánari grein fyrir orðunum „nafn
rósarinnar“ hjá Abelard skulum við snúa okkur að Aristótelesi sjálfum um
stund.
I heimspeki Aristótelesar gegna hugtökin tegund (gr. eidos, lat. species) og
fylking (genos, genus) lykilhlutverki. Allir hlutir eru flokkaðir eftir tegund
og fylkingu; fylkingar má svo aftur fella undir yfirfylkingar og þannig áfram
uns frekari flokkun getur ekki átt sér stað. Þetta er sams konar flokkunar-
kerfi og allir þekkja úr náttúrufræðilærdómi sínum í barnaskóla, enda er
okkar kerfi frá Aristótelesi komið. En hjá Aristótelesi er ekki bara um
flokkunarkerfi að ræða, því hugtökin tegund og fylking (og önnur þeim
tengd) eru samslungin frumspeki hans og þekkingarfræði. Aristóteles taldi
að vísindi fáist ævinlega við það sem altækt er (to kaþolou, universale, það
sem mörgu er sameiginlegt), en ekki hið einstaka: það eru til vísindi um
manninn og asnann, ekki um einstaklingana Sókrates og Brunellus sem
slíka.4 Svo fljótt sé farið yfir sögu og málin einfölduð nokkuð getum við sagt
164