Tímarit Máls og menningar - 01.05.1985, Page 115

hinn óljósi tími virðst eiga að undir-
strika gildi ádeilunnar fyrir nútímann.
Petta sé ekki liðin tíð heldur nærtækur
sannleikur.
Reykvískri borgarastétt er lýst sem
gerspilltri, þröngsýnni og bundinni á
klafa efnishyggju. A bls. 23 er lýsing á
mannlífinu í Reykjavík eins og það blas-
ir við Einari og kemur hún nokkurn
veginn heim og saman við það borgara-
lega mannlíf sem birtist okkur á síðum
bókarinnar:
að andrúmsloftið í Reykjavík væri
óþolandi. Kæfandi smáborgara-
skapur á hverjum bæ. Ekki hugsað
nema um það eitt hver svaf hjá hverj-
um. Hvergi ærleg tilfinning. Allt
þurfti að vera á sínum stað. Fyrir-
fram ákveðið frá vöggu til grafar. Þú
fæddist giftir þig og drapst eftir sett-
um reglum. Hvergi frávik nema hjá-
konan, en hún var líka regla í vissum
kreðsum. Og þú varðst að undirbúa
þig undir þetta líf sem ekki var tóm-
ur leikur, ef taka átti þá gömlu trúan-
lega. Þú áttir um tvennt að velja. Að
ganga menntaveginn svokallaða sem
endaði í fánýtu embætti, eða fara
gróðaleiðina. En til að græða varð
maður að hafa áhuga á peningum.
Og menntun í þessu Iandi? Itroðsla
sem engum kom að gagni. En sem
betur fór voru til menn sem langaði
til að losa sig úr viðjum alls þessa,
gera víðreist og koma aftur með frjóa
hugsun og nýja. Menn sem ekki
fylgdu settum reglum og voru sjálf-
um sér trúir. Þannig maður vildi
hann verða.
En bæði sögumaður og Einar ætla að
losa sig úr viðjum þessa mannlífs og því
felur tilvitnunin hér að framan í sér tvö-
falda íróníu: annars vegar er þetta nokk-
Umsagnir um bœkur
urs konar spásögn um lífshlaup sögu-
manns og hins vegar vitum við í sögulok
að Einar kom síður en svo heim aftur
með frjóa hugsun og nýja, trúr hvorki
sjálfum sér né öðrum.
Af söguforminu leiðir að miklu
skiptir hvers konar persóna sögumaður
er — hvernig tekst honum úr þeli þráð
að spinna? Hvaða augum lítur hann
sjálfan sig og aðra og hvernig metur
hann atburði? Og síðast en ekki síst — af
því hann er ein af aðalpersónum bókar-
innar — hvernig þróast hann sjálfur? Þó
hann einskorði sig við einkalíf sitt í frá-
sögn af sjálfum sér, þá virðist það ekki
stafa af nauðsyn efnisins einu saman
heldur líka persónuleikanum. Hann er
einrænn og engum binst hann vináttu-
böndum nema Einari. Aðra en fjölskyld-
una og hjákonuna umgengst hann ekki.
Tilfinningabældur er hann. Þegar hon-
um mislíkar sem mest brýtur hann glas
eða lemur eiginkonuna. Áður hefur ver-
ið vikið að fyrirlitningu þeirra fóst-
bræðra á stjórnmálum og það er engu
líkara en sú fyrirlitning tengist viðhorfi
þeirra til kvenna:
Una spurði um stelpurnar í skólan-
um. Hvernig voru þær?
Voru? Eg yppti öxlum. Greiddu
hárið í tagl og töluðu mest um kenn-
ara og próf og skólakosningar. Eg
hafði ekki neinn áhuga á þessu. Við
Einar höfðum verið sammála um að
stjórnmál ættu ekki heima í há-
skóla. (bls. 105)
Og þegar Einar kynnist Yolöndu:
— Ertu komin langt í læknisfræði?
spurði Einar (eða var hún ekki í
læknisfræði? trúlega ekki. Bara að
látast. Var kannski saumakona)
- Já-
TMM VIII
249