Tímarit Máls og menningar - 01.02.1989, Blaðsíða 58

Tímarit Máls og menningar
máli skipta fyrir okkur nú á dögum og í framtíðinni. Vandinn er nákvæm-
lega þessi: hvað skiptir máli? Þjóðernisstefnan átti svar við þessari spurn-
ingu og ef við ætlum að taka okkur hana til fyrirmyndar - án þess þó að
stunda sögu og kenna undir merkjum hennar - þurfum við að finna svar
sem getur haft sambærileg áhrif og svar hennar. Getum við það? Erum við
ekki ofurseld geðþótta, smekk og ólíkum hagsmunum þegar kemur að því
að skera úr um hver þau viðfangsefni eru sem við leggjum til grundvallar
sagnfræði og sögukennslu? Skiptir ekki allt máli sem viðkemur mannlífi?
Eða skiptir nokkuð máli?
Vanda okkar má orða á ýmsa vegu. Er til eitthvert heilsteypt hugmynda-
kerfi (eða skynsamleg skoðanastefna) sem við getum stuðst við til að móta
sögukennslu í skólum landsins? Eða er það í reynd happa- og glappaað-
ferðin sem gildir á þessu sviði sem öðrum í þjóðlífi okkar? Gunnar gefur
hinu síðara undir fótinn, því að hann vitnar í lok greinar sinnar í danskan
sagnfræðing sem segir að nú sé runninn upp tími tilrauna og umræðna um
sögukennsluna og okkur sé eins gott að vera viðbúin því að þetta geti leitt
til hugsana sem ekki hafi ennþá verið hugsaðar.
Þessi niðurstaða er því miður ekki eins hughreystandi og henni er ætlað
að vera. Tími tilrauna og umræðna er löngu runninn upp, ekki aðeins um
sögukennslu, heldur um hvaðeina í þjóðlífi okkar. Sá tími rann upp á öld
upplýsingarinnar í Evrópu. Mér er næst að halda að hann sé á góðri leið
með að renna út. Hann er raunar þegar liðinn samkvæmt þeim sem kenna
samtíma okkar við eftirnútíð eða postmodernisma, eins og það heitir á er-
lendum málum. Eftirnútíðin ber öll merki andlegs stjórnleysis, þar sem all-
ar skoðanir, öll rök, allar hugsanir, öll markmið verða jafngild eða réttara
sagt jafnmarklaus. Eftirnútíðin einkennist af því að mælikvarðarnir verða
jafnmargir mönnunum og allt fer í einn graut. Það sem menn kalla „um-
ræður“ er þá ekki annað en bægslagangur við að hræra öllu saman og gefa
fólki síðan að smakka á alls kyns málþingum. Postmodernisminn, eftir-
nútíðin, er sem sagt annað nafn á því sem Nietzsche kallaði nihilisma, tóm-
hyggju. Þjóðernisstefnan sjálf sem okkur verður stundum á að horfa til
með söknuði var kannski aldrei annað en ósjálfráð og algerlega röng varn-
arviðbrögð gegn þessari tómhyggju, tilraun til að upphefja þjóðleg verð-
mæti á kostnað þeirra verðmæta sem tengja saman menn og þjóðir af öllu tagi.
Nú er tómhyggja nútímans erfitt viðfangsefni sem flestir leiða hjá sér í
lengstu lög. Fáein skáld og heimspekingar hafa gefið henni gaum. En hún
er og á eftir að verða æ áleitnara viðfangsefni. Eg tel raunar að hún sé þegar
orðin höfuðviðfangsefni sögunnar hvort sem okkur er það almennt ljóst
eða ekki. Ævinlega þegar spurt er um markmið, tilgang, merkingu er það
tómhyggjan sem kveður dyra. Grein eða ráðstefna um markmið sögu-
48