Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Page 18

hentaði til að fræða uppvaxandi kynslóð.
Þær gerðir, sem skráðar voru á 13. öld, tolla
vísast betur í bragreipum en tíðkaðist fyrir
ritöld; fomyrðislag á gömlum rúnaristum er
þó býsna þjált.
Völuspá er stundum talin ort á mótum
tveggja siða, ,,höfundur“ hafi verið heið-
inn, en þekkt vel kristni. Sigurður Nordal
ætlaði, að kvæðið væri ort á íslandi
skömmu fyrir árið 1000, og svo telja fleiri
fræðimenn vera. Þeir ætla, að kvæðið sé
verk ákveðins höfundar. Ekki má festa augu
of mikið við ártalið 1000 þótt kristni hafi þá
verið lögfest á alþingi. Norrænar þjóðir
höfðu kynni af Kristi kóngi í nokkrar aldir
áður en þær gengust undir vald páfa, og
gamall siður lifði í landinu, þótt annar væri
lögfestur. Sú VÖluspá, sem hér var færð á
bók, „varð til“ hérlendis í þeim búningi,
sem komst á bókfell, líklega um 1200, en
þá var kristin trú rótgróin í landinu þótt fom
trú hafi án efa átt hlutdeild í guðsdýrkun
landsmanna. Kvæðið kann að hafa verið ort
löngu fyrr í upprunalegri mynd sinni, en
hún er ekki til. Ritlist varð töm lærðum
mönnum á 11. og 12. öld, en hún raskar
öllum hefðum lifandi orðlistar.
Leit að höfundi er gagnslaus og verður
ekki til þess að auka skilning á kvæðinu.
Mergurinn málsins er, að VÖluspá er reist á
gömlum gmnni, og hugmyndir kvæðisins
vom hluti af menningu norrænna manna
um aldir, en þeir hafa orðað hugsun sína í
mismunandi erindi innan sama ramma.
Hver kynslóð felldi í sínar skorður margvís-
leg menningaráhrif þótt einn maður hafi um
vélt þegar kvæðið var skráð fyrsta sinni.
Eitt er ljóst. Aheyrendur kvæðisins vom
handgengnir goðsögnum, því að ella hefði
kvæðið verið of torskilið og myrkt til þess
að það fengi lifað af kristniboð og nýjan sið.
Kvæðið krafðist þess af áheyrendum, að
þeir kynnu skil á goðsögnum, sem tæpt er
á. Margar þeirra em í öðmm heimildum, en
aðrar eru einungis í kvæðinu, svo sem síðar
verður vikið að.
A 13. öld og líklega fyrr fór dróttkvæður
skáldskapur að falla í skuggann fyrir öðmm
bókmenntum, helgisögum, íslendingasög-
um, fomaldarsögum og ekki sízt suðrænum
bókmenntum, einkum riddarasögum.
Snorri skrifaði Eddu til þess að styrkja
hefðina, dróttkvæðin. Margar kenningar og
heiti eiga rætur í fomum trúarbrögðum og
goðsögnum og án þekkingar á fomum
átrúnaði var ekki unnt að bera dróttkvæði
fram til sigurs.
Völuspá er heimskvæði hins foma átrún-
aðar, lýsir sögu veraldar frá vöggu til grafar,
ef svo má segja, rétt eins og Lilja og ótal
fleiri helgikvæði kristinna manna. Því var
jafnbrýn þörf að skrá VÖluspá eins og Eddu
til þess að styrkja þann kveðskap, sem sótt
var að. Það er svo alkunna, að dróttkvæði
liðu undir lok, en bragformið lifði í helgi-
kvæðum.
Ymsar tilraunir hafa verið gerðar til þess
að endurbæta VÖluspá, raða vísum á annan
hátt en handrit segja til um, leiðrétta orðalag
á stöku stað o.s.frv. í því sem hér fer á eftir
er stuðzt við útgáfur Ólafs Briems (2. útg.,
Rvk. 1976) og Gísla Sigurðssonar (2. útg.,
Rvk. 1987) á kvæðinu; númer erinda eru
miðuð við útgáfu Ólafs, sem algengust er í
skólum landsins.
Rammi kvæðisins og stef
Völuspa heitir kvæðið, og rammi þess er
frásögn völvunnar og spá. í 28. erindi
kvæðisins er vísað til upphafsins, tilefnis-
8
TMM 1993:1