Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Page 19

ins. Óðinn kemur og vill að völvan skyggn-
ist inn í framtíðina. Hann nær valdi á henni,
vegna þess að hann sér hana fyrr en hún
hann; hann horfir í augu hennar og nær
stjóm á huga hennar:
Ein sat hún úti,
þá er inn aldni kom
yggjungur ása
og í augu leit:
Hvers fregnið mig?
Hví freistið mín?
Allt veit eg, Óðinn ...
Hér ávarpar völvan Óðin með réttu nafni,
en hún notar oft heiti, sem lýsa ákveðnum
eiginleikum guðsins, einkum stríðslyst
hans: Valföður, Herföður, Sigföður, Herjan.
í fyrsta erindi kvæðisins ávarpar hún Óðin,
önnur goð og alla menn, en allt fram að 29.
erindi er Óðinn að prófa þekkingu hennar.
Hún þylur vitneskju sína og hefur hana frá
jötnum, sem ólu hana upp. Jötnar em elztu
vemr í heimi og em þess vegna vitrastir;
þeir kunna skil á allri sögu heimsins. Ætt
þeirra hefur varðveitt alla reynslu lífsins, og
völvan býr yfir þessari vizku, bæði lifandi
og dauðra. VÖlvan kallar sig ýmist hún eða
eg. Hún er hundgömul og veit deili á sköp-
un heims og manna, gerir glögga grein fyrir
sælu og sakleysi í goðheimi, hvemig guðir
komu reglu á veröldina, hversu öllu fór
síðan hnignandi hjá þeim vegna aðgerða
jötna, en ekki síður vegna breytni þeirra
sjálfra.
VÖlvan sannar Óðni þekkingu sína með
þeim ágætum, að hann gefur henni gjaflr
(29. er.), og þá hefst nútíðarsýn völvunnar,
og hún einkennist af óheillavænlegum fyr-
irboðum, dauða Baldurs, refsingu Loka og
aðdraganda ragnaraka. Eiginleg spá hefst
með 44. erindi þegar völvan skýrir frá því,
að hún sjái römm ragnarök sigtíva, dauða
goða. Hún spáir ragnarökum, lýsir atburða-
rás, sér goðin falla og jörð sökkva í sæ, en
hún greinir líka frá upprisu jarðar úr hafi,
hvemig hin sælu goð birtast á nýjan leik og
setjast að í fögmm heimi, án ills að séð
verði.
Lokaerindi kvæðisins markar upphaf
þeirra atburða, sem völvan hefur séð í nútíð
og framtíð: Hinn dimmi dreki kemur fljúg-
andi neðan frá Niðafjöllum og ber nái í
fjöðmm sér. Þetta er fyrirboði þess sem
koma skal, heimsendir er í aðsigi, spá völv-
unnar verður vemleiki, og hún sekkur í
jörðu.
Gísli Sigurðsson leiðir því rök, að orða-
lagið Ein sat hún úti, /þá er inn aldni kom
beri að skilja svo, að völvan nái tökum á
Óðni. Völvur og seiðskrattar sátu úti til að
leita frétta úr huldum heimum. Það hefur
völvan gert svikalaust, hún nær valdi á
Óðni, því að nú veit hún leyndarmál hans.4
Þessi túlkun leiðir til rökrétts skilnings á
kvæðinu, en ég hallast að fyrri skýringunni.
Af byggingu kvæðisins leiðir, að það er í
þremur tímaþáttum, og hver hefur sitt stef.
Fyrst er vikið að fortíð, og stefið í þeim
þætti er margendurtekið: Þá gengu regin
öll / á rökstóla, / ginnheilög goð / og um
það gœttust... I öðmm hluta víkur völvan
að samtíðinni, og stefið er ógnvekjandi og
storkandi, eins og Nordal sagði5: Vituð ér
enn — eða hvað? Óðinn neyðir hana til að
tala. Það sem hún segir er illt, og hún vill
komast hjá því. Loks er framtíðin á vöram
völvunnar með viðlagi: Geyr Garmurmjög
/ fyr Gnipahelli, / festur mun slitna, / en
freki renna.
Rökstólar hefur bókstaflega þá merk-
ingu, að þar sitja menn og rekja málavöxtu,
leita sér ráða fremur en dæma. Þetta stef er
TMM 1993:1
9