Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Síða 22

eins og ríkulegar skipsgrafir frá víkingaöld.
I hinni fomu borg Jeríkó hafa fundizt grafir
undir gólfskán híbýla. Líf og dauði vom
eitt, menn komu frá dauðanum til lífsins
fyrir gæzku skaparans og hurfu til hans
aftur þegar nóg var lifað.9
Óðinn hékk níu nætur í tré, fómaði sér
sjálfum sér. Þannig varð hann fróður, hann
nam níu fimbulljóð. Þetta er hægt að túlka
svo, að hann hafi ,,ferðazt“ um lífið og
skyggnzt í veröld hinna dauðu, öðlazt vizku
þessa heims og annars, endurfæðzt. Þessi
hugsun er ekki bundin við norræn trúar-
brögð. Ýmsir þjóðflokkar indíána höfðu
þann sið að lyfta líki níu sinnum á leið til
grafar. Þeir trúðu því, að þannig væri hinn
lámi færður á fósturstig og honum auðveld-
uð endurfæðing til annars lífs handan graf-
ar.
Meginblót vom haldin níunda hvert ár í
Uppsölum og Hleiðm og sjálfsagt víðar, af
því að þá endurfæddist veröldin. Þau stóðu
í níu daga, og fórnardýrin voru m.a. hengd
í tré, líklega til að endurtaka hina fyrstu
fórn, er Óðinn hékk í trénu, sjálfu lífstrénu,
hinum mæra mjötvið, sem völvan man fyr
mold neðan, aski Yggdrasils. Þessa sér stað
í dýrkuninni. Goðsagnir um Óðin tengja
hann ótvírætt dauða, vizku, töfram. Hann
er í senn dauðinn og holdgerving þeirrar
vizku, sem bjó í heimum dauðra, og helgi-
staðir hans eru gjaman trjálundir.
Hinn mæri mjötviður
Trú á tré eða guðdóm, sem bjó í tré, er
ævaforn og á líklega rætur til þess að rekja,
að margar trjátegundir verða gamlar, þær
þroskast og dafna meðan kynslóðir manna
fæðast, eldast og deyja. Þessi trú öðlaðist
nýtt og aukið mikilvægi þegar menn fóra
að rækta jörðina. Þá efldist sá heimsskiln-
ingur, að veröldin væri eins og gróður jarð-
ar, lifandi heild, sem fæddist, dafnaði og
dæi. Tákn þessarar heildar varð tré í miðju
veraldar, sem teygði rætur sínar um myrk-
usm undirdjúp, en greinar námu við sjálfan
himin. Það tengir saman öll svið heimsins,
himin, jörð og undirdjúpin. Guðsdýrkun
manna beindist að því að tryggja um eilífð
hringrás náttúrannar, ekki einungis gróður-
og dýralífs, heldur og lífstrésins, heimsins
sjálfs. Þessi trú er þekkt meðal margra fom-
þjóða.
Mjötviður mær, hið ágæta metatré, mæli-
tré. Orðið mæla er tvírætt í þessu samhengi.
Annars vegar táknar það rúm: Það náði
jafnlangt og heimurinn, það var veröldin
sjálf í lifandi heild, yztu takmörk hennar á
alla vegu. Það er heiðvanur helgur baðmur,
segir í 27. vísu, heilagt tré, sem teygir sig
um heiðið, himininn. Og rætur þess smugu
um alla heima og enduðu í brannum, en
germanskar þjóðir höfðu átrúnað á lindum
eða vættum, sem þar bjuggu. Hins vegar er
sögnin að mæla notuð um tíma og í þeirri
merkingu vísar tréð beint til örlaganna:
heimur stendur jafnlengi og tréð.
Heimsendir á sér aðdraganda, en allt leik-
ur á reiðiskjálfi þegar jötnar leggja til at-
lögu. Ætla má, að 46. vísa VÖluspár lúti að
þessu:
Leika Míms synir,
en mjötuður kyndist
að inu galla
Gjallarhomi.
Hátt blæs Heimdallur,
horn er á lofú,
mælir Óðinn
við Míms höfuð.
12
TMM 1993:1