Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Síða 28

lýtur að því, að seiðskrattar leituðu eitthvað
afsíðis til að stunda iðju sína; sumir dvöld-
ust lengi á fáfömum slóðum til þess að
verða vísari, sátu úti. Heiður merkir líka hin
bjarta og getur þannig vísað til gullsins.
Hún magnar seið hvar sem hún kemur, og
sá seiður er af hinu illa: æ var hún angan /
illrar brúðar. Brúður merkir hér líklega
kona, og ritari Konungsbókar sýnir athygl-
isverðan rithátt milli lína: illrar þjóðar
stendur þar. Heiður er angan hinna ill-
gjömu, eftirlæti, því að með seið má koma
illu til leiðar.14
Hvaðan komu þær Gullveig og Heiður,
persónugervingar ágirndar og seiðs, til þess
fallnar að sá fræjum illsku meðal guða og
manna? Ekki er annað líklegra en jötnar
hafi magnað þær til þess að koma goðum á
kné (Gullveig) og sá illu meðal manna
(Heiður). Hins vegar verður ekki annað
ráðið af kvæðinu en afleiðingin verði sú, að
æsir hefji stríð við vani, og er orsakasam-
hengið harla óljóst, nema ráð sé gert fyrir
því, að vanir séu jötnakyns og valdir að
spillingunni.
Heiður er persónugervingur seiðsins
fremur en Gullveig afturgengin. Hún notar
kunnáttu sína til ills, þess vegna er hún
hættuleg þeirri heimsskipan, sem æsir hafa
fest í sessi; þess vegna er hún eftirlæti illrar
brúðar, vondra seiðkvenna. Ef hinn leshátt-
urinn er valinn, þjóðar, er nærtækt að sjá
jötnakyn bak við orðið. Hins vegar var hægt
að nota seiðinn til góðs, en fremur var hann
notaður til að koma illu áleiðis. Seiður varð
hluti af trúnni og Óðinn meistari hans. Hins
vegar var seiður litinn homauga, því að
iðkun hans var með þeim hætti, að ekki var
sæmandi nokkmm karlmanni vegna ergi og
skrípiláta, sem honum tengdust.
Gullþorsti og seiður em hvort tveggja
þættir í fasi Freyju, eins og hún birtist í
heimildum. Freyja er dóttir Njarðar og syst-
ir Freys, þau em persónugervingar ár-
gæzku, friðar og frjósemi. Þau eru vanir, og
því verður helzt ráðið, að vanir hafi tengzt
jötnum náið, jafnvel verið jötnakyns eins
og raunar æsir. Freyr og Njörður sækja
kvonfang til jötna, Freyr af girnd, Njörður
óvart. I Lokasennu kemur fram, að Freyja
hefur verið vergjöm og lagt lag sitt við æsi
og álfa og í Þrymskviðu segir Freyja við
Loka þegar hún er beðin að aka í Jötun-
heima að sækja hamar Þórs: ,,Mig veiztu
verða / vergjamasta, / ef eg ek með þér / í
Jötunheima. “
ítarlegast er greint frá stríði ása og vana í
Ynglinga sögu, en aðdragandi er ekki rak-
inn þar fremur en í VÖluspá. Æsir hefja
stríðið og það var ennfólkvíg /fyrst í heimi.
Orrustan hefst með þeim táknræna hætti, að
Óðinn kastar spjóti sínu að vönum. Það var
enn fólkvíg... segir í vísunni. Áður höfðu
goð reynt að drepa Gullveigu, það var hið
fyrsta fólkvíg, orrnsta eða dráp. Samkvæmt
Y nglinga sögu var stríðsgæfan hvorugum í
vil, en vönum tókst að rjúfa virkisgarð ása
og ryðjast inn á velli þeirra með vígspá, og
verður að ætla, að þeir hafi framið seið.
Um síðir var samið um frið. Samkvæmt
Ynglinga sögu kemur Njörður sem gísl frá
vönum með börn sín, Frey og Freyju, æsir
láta Mími og Hæni af höndum í staðinn. I
Eddu segir Snorri hins vegar, að goðin hafí
skipt á Nirði og Hæni, síðan hafi Njörður
kvænzt Skaði. „Njörður í Nóatúnum gat
síðan tvö böm,“ segir Snorri í Eddu. Það eru
þau Freyr og Freyja.
Freyja og Óðinn em lík að nokkru leyti.
Freyja á hálfan val móti Óðni. Óðinn er upp
á kvenhöndina, Freyja er vergjörn; oft er
Óðinn þó að geta böm til vamar ríkjandi
18
TMM 1993:1