Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Síða 31

Víðarr drepur Fenrisúlf til að hefna föður
síns, Óðins. Það breytir ekki veltingi ver-
aldarhjólsins. Hann er bundinn auðnu.
Blóðgur tívurr. Orðið tívurr kemur ein-
ungis fram í Voluspá. Það er líklega töku-
orð úr fomensku tifer, tiber, en það merkir
fóm; á fornháþýzku zebar, fómardýr. Völv-
an sér örlög Baldurs fólgin. Honum er
áskapað að falla fyrir mistilteininum, hann
verður blóðug fóm. í Y nglinga sögu Snorra
er greint frá konunglegum fórnum. Tveim-
ur konungum er fórnað til árs og friðar,
konungur fómar syni hvert tíunda ár. Þær
frásagnir kunna að eiga rætur í þeim skiln-
ingi, að Baldur sé fóm Óðins til að stöðva
framgang örlaganna. Hún mistekst hins
vegar. Þess vegna grætur Frigg. Hún vissi
öll örlög, og hún reynir að koma Óðni til
liðs með því að heimta Baldur úr Helju.
Dómur skapanoma birtist í því, að Baldur
varð ekki grátinn frá Hel, dóttur Loka. Þess
vegna hlýtur heimurinn að arka sinn skap-
aða veg.
Með vígi Baldurs er fyrsta sinni getið
dauðans í VÖluspá, og sjálfsagt eru vísumar
reistar á goðsögn um dauða hans, sem hugs-
anlega er uppmnagoðsögn. Hún hefur túlk-
að hugmyndir manna um upphaf dauðans,
en það styrkir hins vegar þá skoðun, að
Baldur sé frjósemisgoð af sérstöku tagi, sbr.
það sem síðar segir.
Völuspá styðst við goðsögn þar sem
Baldur er veginn saklaus, hann er blóðug
fóm. Athyglisvert er, að í Danmerkursögu
Saxa hins málspaka eru þeir Baldur og
Höður hetjur í Danmörku og Svíþjóð, sem
báðir verða ástfangnir af Nönnu. Þeirri
viðureign lýkur með falli Baldurs.16 Loki
kemur hvergi nærri. Þessi goðsögn er nær
þeirri merkingu, sem menn ætla að nöfn
goðanna hafi. Baldur kann að merkja höfð-
ingi eða fyrirmaður, en uppmni orðsins er
þó óljós. Sumir tengja það sömu rót og er í
litháíska orðinu báltas, sem þýðir hvítur
eða bjartur, samanber Baldur hinn hvíti ás.
Aðrir telja lýsingarorðið baldur liggja
nafninu til grundvallar, en það þýðir
þróttmikill. Höður merkir bardagi. Þetta er
meira í samræmi við annað, sem Baldri
tengist í öðmm heimildum. Margar kenn-
ingar em með nafni hans og merkja her-
maður, og í Lokasennu segir Frigg, að Loki
kæmist ekki heill á brott úr Ægishöllu, ef
hún ætti son, sem líktist Baldri.
Af þessu virðist vera ljóst, að Snorri
styðst við aðrar heimildir um Baldur en
Lokasenna, og hann hefur ekki þekkt þær
goðsagnir, sem Saxi notaði, eða sniðgengið
þær. Dauði Baldurs verður píslarvætti í
Eddu.
Eina goðsögnin um Baldur er í rauninni
frásögnin af dauða hans. Kenningar skálda,
frásögn Saxa og Lokasenna renna hins veg-
ar stoðum undir þann skilning, að til hafí
verið goðsagnir, sem sýndu Baldur í öðru
ljósi. Ýmislegt bendir raunar til þess, að
Freyr og hann hafí litað hvor annan í hugum
fólks. Birta og mildi er báðum nákomið,
ástir beggja em heitar, þeir em ungir og
ímynd fegurðar. Baldur á hugsanlega rætur
í þeim guðum, sem dýrkaðir voru í Austur-
löndum nær, Baal frá Kanaan, Tammuz frá
Babýlon og Adonis frá Sýrlandi. Þeir voru
allir ungir og tengdust akuryrkju. Allir
hverfa þeir til ríkis dauðra neðanjarðar.
Sorg, sem bundin er gráti og kveini, tengist
dýrkuninni. Þeir snúa allir aftur, nema
Baldur, í samræmi við gang sólar, hverfa í
dimmu dauðans á haustin, koma með
hækkandi sól að vori og frjóvga jörð. Bald-
ur snýr líka aftur, en ekki fyrr en eftir ragna-
rök.
TMM 1993:1
21