Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Page 50

skxið í alþjóðlegu samhengi á árunum frá
um 1960 til um 1980.
Sigurður var atorkusamur forystumaður
með ákveðnar skoðanir og viðhorf hans til
fomsagna fengu eindreginn stuðning af
verkum nemenda hans og samstarfsmanna
á borð við Einar Ól. Sveinsson og Jón Jó-
hannesson.15 Þessir höfundar sömdu for-
mála að útgáfuritum íslenska fornrita-
félagsins á íslendingasögum undir áhrifum
frá kenningum Nordals og Bjöms M. Ól-
sens. Fyrsta bindið í þessari röð var Egils
saga Skalla-Grímssonar (1933) sem Sig-
urður ritstýrði sjálfur. í textafræðilegum
skilningi má ótvírætt telja þessar útgáfur
gmndvallandi framlag til fomsagnarann-
sókna, því með þeim fá fræðimenn ágæta,
samræmda og áreiðanlega texta í hendur.
En frá sjónarmiði rannsókna á bókmennt-
um og samfélagi verður hins vegar að taka
þeim með fyrirvara. Helsta félagslega og
sögulega atriðið sem fjallað er um í all-
mörgum inngangsritgerðum fomritaútgáf-
unnar er leitin að höfundum sagnanna, og
er það öðmm ffemur huglæg athugun,
byggð á getgátum, og miðar að því að meta
ágæti höfunda og sagna.
Þetta mat á textum og höfundum er enn
við lýði í dag. Ætli menn að móta skynsam-
lega nýja stefnu í rannsóknum á íslenska
þjóðveldinu og fomsögunum, er nauðsyn-
legt að átta sig vel á kenningum íslenska
skólans og umfram allt því sem sá skóli
vanrækti. Þá skiptir einkum máli að hafa
hugfast bann bókfestusinna við því að Is-
lendingasögur séu notaðar sem sagnfræði-
leg heimild. ,,Bann“ er sterkt orð í þessu
samhengi en lýsir þó vel hinni eindregnu
afstöðu þessara manna til þeirra sem kanna
vildu málin frá félagslegu og sagnfræðilegu
sjónarmiði. Árið 1957 flutti Sigurður Nor-
dal erindi sem á íslensku mætti nefna
„Heimildargildi íslendingasagna“ í Glasg-
ow, en þá var hann sendiherra í Danmörku.
I þessu minnisstæða erindi fjallar hann á
tvíræðinn og reyndar nokkuð hæðinn hátt
um tvö skyld mál: heimildagildi sagnanna
og hlutverk sagnfræðinga við rannsókn á
þeim.
Nútíma sagnfræðingur hlýtur af ýmsum
ástæðum að horfa framhjá þessum sögum
sem sagnfræðilegum heimildum. Hann er
fyrirfram á varðbergi gagnvart munnlegri
geymd og frásögnin hlýtur fremur að ffæða
hann um list skáldsöguhöfundar en þurra
samviskusemi annálaritarans. Að auki
fjalla sögurnar umfram allt um einkamál og
málefni sem ekki varða eiginlega sagn-
fræði, ekki einu sinni sögu íslendinga.
Sagnfræðingurinn heggur á hnútinn og
þetta síðasttalda atriði eitt sér hlyti að vera
nóg til að fæla hann frá þessu sviði. Það er
alls ekki verkefni hans að rannsaka íslend-
ingasögur sem bókmenntir, uppruna þeirra,
efni né gerð.16
En hvað á Sigurður hér við með sagn-
fræði? Greinilegt er að hann hefur ekki í
hug sagnfræði í hinum nútímalega, félags-
fræðilega skilningi. Fullyrðing hans tjáir
með ágætum eldri sýn á sagnfræði, þar sem
fjallað var um sögu stofnana og litið á sagn-
fræði sem umfjöllun um staðreyndir í tíma-
röð. Samkvæmt þessari gömlu söguskoðun
var reynt að skilja sögu manna með því að
fjalla um áberandi einstaklinga, þróun
stjómskipulags og stöðu pólitískra form-
gerða. Þessu viðhorfi fylgdi að horft var
framhjá einkalífi þorra manna. Þess í stað
er sjónum beint að meginviðburðum, fylgt
er tímaröð og áhersla lögð á ákvarðanir og
athafnir fárra valdamanna. Það kemur ekki
á óvart að sagnfræðingar af þessu tagi finni
40
TMM 1993:1