Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Page 85

íslendingum. Margt merkilegt hefur þó gerst í bókmenntum okkar ís-
lendinga að undanfömu og eru flestir sammála um að eitt hið athyglis-
verðasta sé framsókn prentvillunnar, enda hefur rannsóknum á þessu
merkasta fyrirbæri ritaðs máls fleygt fram hin síðari ár.
Frumkvöðull í prentvillurannsóknum á fslandi var Þráinn Eyjólfsson
og enn er byggt á þeim gmnni sem hann lagði með ritgerð sinni Prent-
villur og pennaglöp í verkum íslenskra skálda. Þar setur Þráinn fram þá
kenningu að verk íslenskra skálda séu full af prentvillum og megi því
misskilja þau og leggja út á annan veg en höfundamir vildu.
En hvað er prentvilla? Við þeirri spumingu er auðvitað ekki til neitt
einfalt svar, en í ritgerð sinni heldur Þráinn því fram að hvert einstakt orð
taki mið af prentvillum sem af því megi leiða og öðlist ekki merkingu
nema að svo miklu leyti sem það skilur sig í einhverju frá þeim. Eins
öðlast prentvilla ekki sína merkingu (eða sitt merkingarleysi) nema út frá
upprunalega orðinu, sem að sínu leyti er þá eins konar prentvilla af
prentvillunni. Gott dæmi um þetta er orðið aufúsugestur. Af þessu orði
er til prentvillumyndin auðfúsugestur. Hefur sú mynd víða komist inn í
bækur viðurkenndra höfunda. Er nú svo komið að aufúsugestur er til sem
prentvilla af auðfúsugestur og bæði orðin viðurkenndar prentvillur, þótt
einungis annað þeirra hafi verið það í upphafi. Má segja svipaða sögu
um önnur orð tungunnar, þau em ýmist prentvillur eða prentvillur af
prentvillum og verður þá tilgangslaust að leita uppmna; hið eina upp-
runalega er munur orðanna. Það gefur því auga leið að úr ritverkunum
verður lesið allt annað en það sem höfundamir vildu sagt hafa. Verkin
sjálf em prentvillur og merking þeirra aldrei á hreinu. Og í framhaldi af
þessu fullyrðir Þráinn að tilveran öll sé reyndar ein stór prentvilla, sem
megi deila um út í það óendanlega án þess að nokkum tímann fáist nein
vissa um meiningu.
Litlum skilningi mætti Þráinn meðal samtímamanna sinna og lifði það
ekki að sjá fræðimenn ræða af velvilja hugmyndir sínar um íslenska
prentvilluorðabók sem nýtast mætti prófarkalesurum og öllum almenn-
ingi.
Ástæðan fyrir því að ég minnist hér á Þráin Eyjólfsson er sú, að mér
finnst hann minna um margt á Hermóð Hansson. Það er gömul saga og
ný að frumherjar mæla iðulega fyrir daufum eyrum þegar þeir setja fram
nýjar hugmyndir. Á Hvolsvelli sinnti Hermóður flestum þörfum félaga
sinna og gátu þeir ávallt leitað til hans með vandamál sín. Vissulega átti
TMM 1993:1
75