Tímarit Máls og menningar - 01.09.1996, Síða 120

hinir grunnhyggnu sem hafa ekkert „vit“ á list og skilja ekki af hverju
listamenn eru tilbúnir að rægja eða bregða fæti fyrir þann sem fylgir ekki
réttri stefnu í vinnubrögðum eða segir ekki það sem sjálfsagt er og allir segja,
þegar þeir sjá ljósmynd af Kjarval: „Þarna er meistari Kjarval!11 Ofstækið sem
sprettur af ólíkum smekk er fráleitt einskorðað við listamenn. Það er miklu
algengara hjá venjulegu fólki en ætla mætti eða menn vilja vera láta. Mæður
fyllast ofstæki í eldhúsinu og feður á vinnustað af minni ástæðum á vegi
fegurðarinnar.
Andúð hvíta mannsins á svörtum er ekki út í hött. Ástæðan fyrir þessu er
fegurðarskyn, smekkur fyrir lit, og form í líkama þeirra er uppspretta
fordóma. Svarti maðurinn getur líka haft andúð á hvítum mönnum af sömu
ástæðum. Formskyn hvors um sig og smekkur fyrir lit hafa mótast af
aðstæðum, umhverfi og trú. Þess vegna var það að þegar Portúgalar komu
fyrstir vestrænna manna til Japan og opnuðu landið fyrir erlendum áhrifum,
þá máluðu myndlistarmenn myndir af atburðinum og gerðu þá stórnefja.
Stórt nef var merki um lítilsvirðingu á útlendingum. Japanskur smekkur og
hugmynd um fegurð var meðal annars að fagurt fólk hafi lítið, finlegt nef.
Að öðru leyti voru Portúgalar eins og Japanir. Sá sem veit ekkert um
fagurfræði tekur ekki eftir þessu og sér því ekki merkinguna. Japanskir
málarar gátu eJdci málað Potúgali á sama hátt og evrópskir listamenn mála
kynbræður sína. Það var ekki vegna getuleysis eða þess að þeir sæju eldd
önnur ólík líkamsform og andlitsdrætti en nefið, sem þeir áttu ekki að venjast
hjá landsmönnum sínum, heldur var það vegna smekks, lærdóms og hefða
að nóg var að ýkja ljótleikann til að gera stórt nef að tákni fyrir siðleysi og
ógn. Japanir skildu hvað var á ferðum.
Oftast er ógn og fegurð ekki tengd myrkraverkum mannanna á borð við
innrás Portúgala í hið lokaða, japanska samfélag, heldur getur ógnin verið
þáttur í náttúrunni, breytingunum sem hún verður fyrir og kollsteypum í
veðurfarinu. Allt þetta væri til einskis og atburðir atburðanna vegna ef
enginn fylgdist með hamförunum, því það er maðurinn sem túlkar og gefur
merkingu. Hann sér náttúruna, reynir að ráða í eðli hennar eða færir henni
merkingu sem er oft í engum tengslum við eðli hennar sjálfrar. Nær væri að
segja að náttúran væri túlkuð af óskhyggju eða sett í samband við skaphöfn
og athugun mannsins á eðlisþáttum sínum.
í þessu sambandi langar mig að segja stutta sögu af ógn og tign úti í
náttúrunni og ólíkum smekk í tengslum við hvort tveggja. En hann varð
sameiginlegur eftir að ógnin og tignin höfðu verið færð í málverk af breska
listmálaranum Turner:
Við upphaf síðustu aldar sat miðaldra hefðarfrú í póstvagni sem ók yfir
óbyggt, skógivaxið svæði. Gegnum gluggatjöldin á vagninum sást ógnþrung-
118
TMM 1996:3