Tímarit Máls og menningar - 01.06.1999, Blaðsíða 12

Pétur Gunnarsson
Þórbergur og Proust
Þakkarávarp við afhendingu Stílverðlauna Þórbergs
Þórðarsonar, 12. mars 1999
Fyrstu kynni mín af Þórbergi Þórðarsyni voru þegar ég var ellefu ára. Mér
hafði boðist íhlaupavinna við að bera út Kennaratalið sem þau misserin var
að koma út í heftum. Það var að sjálfsögðu bæði skemmtilegt og fróðlegt að
koma inn á gafl hjá öllu þessu fólki, kaupendur voru skeptískir í fyrstu, eins
og kaupenda er siður, en satt að segja með ólíkindum hvað léttist á fólki
brúnin þegar það hafði flett upp á sjálfu sér og við blasti mynd með svolitlu
æviágripi.
Og nú var stafrófsröðin komin að Þórbergi Þórðarsyni á Hringbraut 45.
Ég sé enn fyrir mér málverkið á hurðinni á meðan ég beið eftir fótataki. Það
var kona sem lauk upp og á bak við hana grillti í mann sem nálgaðist eftir
ganginum. Ég hef ugglaust ekki haft grun um hver Þórbergur Þórðarson var,
áreiðanlega gefið mér að hann væri gamall kennari.
Og nú stóð hann þarna þessi sjötugi höfundur á hátindi ferils síns,
nýbúinn að ljúka við bálkinn mikla: í Suðursveit, þessa einstæðu tilraun til að
endurskapa veröld æsku sinnar og minnir um svo margt á leit Marcel Proust
að glötuðum tíma. Sem kann að hljóma annarlega, á ekki Proust einmitt að
vera sá höfundur sem Þórbergi var hvað uppsigaðst við, samanber eftir-
farandi frásögn í Sjömeistarasögu Halldórs Laxness:
„Það var eitt kvöld í Garðastræti að Þórbergur hafði látið ganga lepp-
inn og þvöguna útaf Proust, og farið háklassískum orðum um flott-
ræfilshátt þeirra íslendínga sem þættust vera að lesa bækur eftir
þennan mann,þá sagði Þórður (vinur Proust í Unuhúsi, innskot PG):
„Vertu óhræddur Þórbergur, sá dagur kemur aldrei að íslendíngar
fari að lesa Proust. Islendíngar mundu ekki einusinni fara að lesa
Proust þó þeir feingju hann á dönsku“.
En það er ekki nóg með að fyrirtækjum þessara höfunda svipi saman hvað
markmiðið varðar, það koma jafnvel sprettir þar sem þeir eru nánast sam-
ferða. T.a.m. hinn súrrealíski kafli í Steinarnir tala þegar Þórbergur rekur
10
www.mm.is
TMM 1999:2