Tímarit Máls og menningar - 01.06.1999, Blaðsíða 34

ÁRNl BERGMANN
faðmi náttúrunnar, en seinni hlutinn (sem ekki komst á prent) lýsir skelfi-
legum andstæðum mannlífs og blómlegrar náttúru: Hér drottnar valdhroki
óðalsherra óbundinn af lögum og samúð, hér „bera allir þungt þrældómsok
til grafar". Með öðrum orðum: hér er lýst þeiri bændaánauð sem lengst stóð
Rússum íyrir þrifum og vonast til þess að kvæðið leggi því máli lið að þessi
ósvinna verði af numin:
Ó, fengi rödd mín hjörtun hrært!
Þetta eru hugmyndir sem skáldið á sameiginlegar með jafnöldrum sínum
sem eru að stofna með sér leynifélög og leggja á ráðin um annað og betra
Rússland. Til eins þeirra, Tsjaadajevs, sem síðar var úrskurðaður geðveikur
fyrir skoðanir sínar og settur í stofufangelsi, yrkir hann hvatningarljóð sem
endar á frægum orðum:
Trúðu mér, félagi, upp skal renna
stjarna töfrandi hamingju
Rússland vaknar af svefni
og á rústum einveldisins
munu nöfn okkar skráð!
Við þessi dæmi mætti lengi bæta. Samt var Púshkín ekki boðin þátttaka í
leynifélögum - einn skólabræðra hans, Púshín, játar það að hann og aðrir
verðandi dekabristar hafi ekki treyst honum: hann var of örlyndur, of gefinn
fyrir að láta allt íjúka, hann hefði getað komið upp um félaga sína. Þegar svo
að uppreisn dekabrista kom veturinn 1825 var Púshkín fjarri vettvangi -
hann var enn í útlegð í Míkhajlovskoje eins og áður getur. En hann tók örlög
vina sinna nærri sér - hann þekkti þá fimm sem hengdir voru flesta og all-
marga þeirra sem sendir voru til refsivistar í Síbiríu. Þangað sendi hann þeim
árið 1827 fræga orðsendingu: V glúbíne síbírskih rúd: Haldið stoltu þolgæði
ykkar djúpt í námum Síbiríu. Starf ykkar verður ekki til einskis: „þungir
hlekkir munu falla, myrkvastofur hrynja og frelsið tekur með gleði á móti
ykkur við útgöngudyr og bræður munu fá ykkur sverð í hendur“ ...
En áður (haustið 1826) hafði nýr keisari, Nikulás fyrsti, kallað Púshkín
fyrir sig. Skáldið neitaði því, sem rétt var, að hafa tekið þátt í óleyfilegum fé-
lagsskap en lét um leið í ljós samúð með örlögum uppreisnarmannanna sem
hann taldi hafa verið ágæta ættjarðarvini á villigötum. Keisarinn leyfði
skáldinu að snúa aftur úr útlegð og búa hvar sem væri í ríkinu, einnig kvaðst
hann héðan í frá verða hans eini ritskoðari22. Þessi atburður er upphaf nýs
kapítula í sögu samskipta skálds og valds. Púshkín hefur komist að þeirri
niðurstöðu að uppreisnir og ýtrustu frelsiskröfur muni ekki skila árangri.
32
www.mm.is
TMM 1999:2