Tímarit Máls og menningar - 01.06.1999, Blaðsíða 60

JÓN FRÁ PÁLMHOLTl
því vel og þessvegna var ég orðinn að stórfrétt í blöðunum þeirra, eða réttara
sagt bók mín, en harðsvíraðir vinstri menn urðu fulir og afskrifuðu mig. Ég
hafði áður verið talinn efnilegur, en var nú kominn í hundana“. Hann svar-
aði ekki þessum skrifum, þrátt fyrir áskoranir, en vinstri menn lögðu sig
ff am segir hann. „Þeir rægðu mig á bak og sá rógur tók flj ótlega að berast mér
til eyrna“. Þarna á hann við gamla kunningja úr vinstri pólitíkinni. Þá voru
helstu ritdómarar blaðanna þeir Erlendur Jónsson á Morgunblaðinu og
Árni Bergmann hjá Þjóðviljanum. Um þeirra þátt segir Jón Óskar í fyrr-
greindri bók varðandi umsagnir þeirra: „Báðar voru skrifaðar í sama til-
gangi: að koma höggi á höfund bókarinnar. Báðir greinarhöfundar voru
lærðir í bókmenntafræðum og báðir voru reiðubúnir að leggjast lágt, ef það
mætti verða til að þjóna vel sínum húsbændum... þarna og síðar varð til
merkileg samtrygging milli íhaldsins á íslandi og róttækra vinstrimanna í
menningarmálum“. Síðan rekur hann nokkur atriði úr grein Árna sem lýkur
svo: „Hitt er öllu verra hve Jón Óskar - og margir aðrir ásamt honum - eru
fljótir til að gefast upp fyrir skuggahliðum samtímans, fyrir sínum eigin von-
brigðum. Hve lítill þróttur þeirra er til að verja þá sögulegu bjartsýni sem
róttækir menn höfðu fengið mætur á. Hve fljótir þeir eru til að skipta á
sleggjudómum bjartsýninnar og sleggjudómum bölsýninnar“. Állt hljómar
þetta eflaust furðulega í eyrum margra í ljósi nútímans, enda lítið eftir af
„sögulegri bjartsýni“ sósíalismans svo ekki séu nefnd Sovétríkin.
Árið 1966 flutti svo Kristinn E. Andrésson fyrirlestur um samtímabók-
menntir, sem Jón Óskar taldi andsvar við bók sinni Páfinn situr enn í Róm.
Kristinn réðst þarna gegn „atómskáldunum“, sakaði þau og afstraktmálar-
ana um „formdýrkun og formdekur" og segir m.a. „Engu að síður verður
ekki hjá því komist að álykta að formdýrkun og jafnvel hégómlegt formdek-
ur hefur dregið kraft úr verkum heillar skáldakynslóðar á íslandi eða
myrkvað þau og torveldað áhrif þeirra". Jón Óskar svaraði þessu í Birtingi og
benti m.a. á að samskonar ásakanir hefðu tíðkast austur í Moskvu gegn
helstu skáldum austur þar. Margir fleiri létu í sér heyra í stríðinu um „atóm-
skáldskapinn", enda varð þetta eitt fáránlegasta stríð sem hér hefur verið háð
og er þá mikið sagt. Undarlegt er líka hvernig þessu var blandað inní kalda
stríðið svonefnda einsog hér hefur verið lýst. Spyrja má t.d. hvort íslendingar
séu haldnir einhverskonar trúaráráttu sem fær þá tilað taka trúarlega afstöðu
til málefna, kenninga eða skoðana, sem þá komi í veg fyrir eiginlega málefna-
lega og rökræna umræðu, eða var þetta eitthvert frumstæði, sem varla verður
skýrt. „Atómskáldin“ eru heldur ekki jafn einsleit og látið var í veðri vaka.
Mér sýnast þeir Jón Óskar, Einar Bragi og Stefán Hörður Grímsson eiga
kannski mest sameiginlegt, en með nokkrum öðrum brag séu þá ljóð þeirra
Hannesar Sigfússonar, Sigfúsar Daðasonar, Jónasar E. Svafárs og Arnfríðar
58
www.mm.is
TMM 1999:2