Tímarit Máls og menningar - 01.06.1999, Blaðsíða 137

ÉG VAR EKKERT AÐ BINDA SKÓÞVENGINN
milli hugmynda Sigurðar Nordals og annarra íræðimanna sem tilheyrðu
hinum svokalla íslenska skóla í fornsagnarannsóknum og þeirra hugmynda
sem móta fornritaútgáfu Halldórs Laxness snemma á fimmta áratugnum,
enda hafði enginn rætt þau tengsl áður. Einari Má þykir ályktun mín um
þettaefhihljóma„harlasennilega“ (s. 140) ogvilljafnvelgangaheldurlengra
en ég geri í lýsingu minni á Halldóri sem djarfasta aðila íslenska skólans.
í grein sinni um Halldór Laxness og forna sagnahefð í síðasta hefti Nýrrar
sögu viðrar Vésteinn Ólason hins vegar efasemdir sínar um þessa túlkun.
Hann bendir á að þótt Halldór tali víða óhikað um „Njáluhöfund" og dáist
að þeim manni, geri hann skýran greinarmun á hlutverki höfundar í sköpun
fornsagna og nútímaskáldsagna. í þessu samhengi vitnar Vésteinn m.a. til
eftirfarandi málsgreinar Halldórs úr „Minnisgreinum um fornsögur“:
Íslendíngar hafa þá menníngu til að bera, ótrúlegt fýrirbrigði á mið-
öldum, óhugsanlegt í gervöllum kristindóminum, að geta séð hlutinn
í því ljósi þar sem hann verður merkilegur í sjálfum sér, metið hann
vegna þess sem hann er - en ekki vegna dæmisögugildisins. Það er
ekki þar með sagt að íslenskar fornbókmentir séu raunsæisbókmentir
í skilníngi vorra tíma, heldur að íslensk fornsaga sjái heiminn gegnum
minni kenníngu, skynji hann naktari en vestur-evrópiskar bókmentir
þess tíma, beini athyglinni meira að sköpunarverkinu sjálfu en skap-
aranum, en slíkt er óguðlegt eftir kristinni kenníngu.18
Vésteinn leggur út frá þessari tilvitnun og segir: „Þessi orð um sköpunar-
verkið og skaparann má auðvitað heimfæra upp á höfunda og sögur og þau
samrýmast illa þeirri kenningu að þessi „djarfasti aðili íslenska skólans“ hafi
viljað hefja höfundinn sem slíkan til skýjanna.“19
Þó að ég geti viðurkennt að umfjöllun mín um hugmyndir Halldórs um
fornritin byggist á nokkurri einföldun er ég ósammála túlkun Vésteins á of-
angreindri tilvitnun. Orðin sköpunarverk og skapari í texta Halldórs er ekki
hægt að heimfæra upp á sögu og höfund með þeim hætti sem Vésteinn gerir.
Halldór er hér að ræða um afstöðu íslenskra fornsagnahöfunda (sýn íslensku
fornsögunnar) til veruleikans (sköpunarverksins) annars vegar og Guðs
(skaparans) hins vegar. Enda þótt Halldór vilji ekki ganga svo langt að telja
fornsagnahöfúndana vera sambærilega raunsæishöfundum nútímans vekur
hann athygli á að þeir hafi verið furðu sjálfstæðir gagnvart kristinni kenn-
ingu og bókmenntahefð dæmisögunnar. Með þessu móti hefur Halldór
fornsagnahöfundana „upp til skýjanna“; hann fullyrðir a.m.k. að þeir hafi
„naktari", og þá væntanlegri sannari, sýn á veruleikann en starfsbræður
þeirra annars staðar í Evrópu á sama tíma.
Hins vegar tek ég undir það með Vésteini að kenningum íslenska skólans
TMM 1999:2
www.mm.is
135