Tímarit Máls og menningar - 01.06.1999, Blaðsíða 59

„ÞAÐ ER UM MANNINN AÐ TEFLA
vísað til hásætis. Ég er illa svikinn ef Jóns Óskars bíða ekki betri viðtökur þeg-
ar ljóð hans ná hindrunarlaust til ljóðelskra íslendinga.
„Einn dag er regnið fellur mun þjóð mín koma til mín“ segir Jón Óskar í
fallegu ljóði. Já regnið gegnir sérkennilegu hlutverki í ljóðum hans. Það er
ekki regn handa gróindum einsog hjá skáldbræðrum hans Stefáni Herði og
Einari Braga, og þvísíður er það regnstormurinn sem allt lemur og ber. Nei,
það er tónlist regndropanna fyrst og fremst. Háttbundin hrynjandi þeirra er
þeir falla á stéttina í moldina eða á grasið, og regnið er ekki aðeins hér. Það er
líka á vinstri bakkanum í París. Ljóðinu um vinstri bakkann lýkur svo:
„Regnprelúdían hljómar út um glugga-við Heilags-Andrésargötu og er enn
í eyrum mínum þegar ég er kominn í neðanjarðarlestina, regn regn“. Þarna
rennur tónlist regnsins saman við hjartslátt lestarinnar og þytinn af ferð
hennar.
Jón Óskar samdi margt fleira en ljóð. Eftir hann liggja margar bækur;
smásögur, ferðasögur, minningar, hugleiðingar, skáldsaga og þjóðleg fræði,
þar á meðal tvær bækur um listamanninn og flakkarann Sölva Helgason.
Sem áður segir var Jón Óskar er ég kynntist honum talinn í fremstu röð
ungra skálda hérlendis, sem flest höfðu róttækar skoðanir svo í pólítík sem í
skáldskap. Hann var einn af ritstjórum Birtings og hafði birt ljóð og önnur
skrif í blöðum og tímaritum vinstri manna. Um hann stóð styrr einsog önn-
ur „atómskáld" og því þekkti ég nafn hans er mér var vísað til hans forðum
einsog annarra sem við þá sögu koma, og hafði lesið bækur hans þá útkomn-
ar. Árið 1954 hafði hann farið til Parísar og var þar viðloðandi a.m.k. fjögur
næstu árin. Hann lærði ffönsku og reyndar ítölsku líka. Las ffanskan skáld-
skap og varð hugfanginn af byltingarsögu franskrar ljóðagerðar frá
Baudelaire, Lautréamont, Rimbaud o.fl. til okkar daga. Hann fylgdist einnig
með myndlist og tónlist og varð innlifaður í ffanskan menningarheim í
ríkari mæli en nokkurt íslenskt skáld á þessum tíma að Laxness kannski und-
anskildum. Hann fylgdist einnig með franskri pólitík og eflaust heimspóli-
tíkinni líka eft ir föngum og taldi sig marxista einsog flest ungt og róttækt fólk
á þeim dögum. Árið 1956 fór hann svo í ferð til Sovétríkjanna. Það ferðalag
reyndist honum örlagaríkt. Hann uppgötvaði að ástandið í „sæluríkinu í
austri“ var í fáu líkt því sem lýsingar sanntrúaðra höfðu gefið til kynna. Þar
reyndist jafnvel bannað að segja hug sinn. Ferðin breytti viðhorfum hans og
hann var nógu heiðarlegur tilað þegja ekki. Árið 1964 kom út bókin Páfinn
situr enn í Róm, þar sem hann viðrar reynslu sína af förinni og breyttar skoð-
anir sínar. Útkoma bókarinnar varð pólitískur uppsláttur hjá blöðunum.
T.d. sagði með stóru letri í einu hægra blaði: Enn einn róttækur rithöfundur
birtir uppgjör við kommúnismann. Jón Óskar segir svo ffá fyrstu móttökun-
um í síðustu minningabók sinni Undarlegt ferðalag: „Hægri menn kunnu
TMM 1999:2
www.mm.is
57