Tímarit Máls og menningar - 01.06.1999, Blaðsíða 104

ÖRN ÓLAFSSON
og Magnús Stephensen lýstu yfir megnri andúð á þjóðsögum (sbr. Helgu
Gunnarsdóttur, bls. 226-8), og verður þetta athæfi Eiríks þeim mun frum-
legra.
En þá vaknar spurningin hvort allt þetta mikla upplýsingarstarf hafi ekki
verið unnið fýrir gíg. Þráfaldlega hefur verið bent á að sögur Eiríks höfðu
engin áhrif á íslenskar bókmenntir, svo séð verði (Einar Ólafur, bls. 110).
Fyrir utan enn óprentaða skáldsögu Jóns Espólins ffá 1835-6, sem heitir Sag-
an af Árna ljúfling yngra (Steingrímur bls. 190 o.áfr.) leið hálf öld frá ritun
sagna Eiríks þangað til næst var samin skáldsaga á íslensku, Piltur og stúlka
Jóns Thoroddsen. Jón dó svo átján árum síðar frá Manni og konu ólokinni.
Þær skáldsögur sem síðan birtust á seinni hluta 19. aldar voru óffumlegar
stælingar á þessum sögum Jóns Thoroddsen. En þær eru ólíkar sögum Eiríks,
samdar effir þeirri sígildu forskriff sem enn drottnar í Hollywood: Ung-
menni fella hugi saman, en afskiptasöm foreldri eða önnur miðaldra ill-
menni reyna að stía þeim sundur, að lokum ná þó ungmennin saman („Boy
meets girl, boy loses girl, boy gets girl back“). Að vísu ber, líkt og hjá Eiríki,
töluvert á þjóðsagnaefhi og lýsingum á daglegu lífi alþýðu í Manni og konu,
mun meira en í Pilti og stúlku. En slíkt efni var þá komið í tísku, með þjóð-
sagnasöfnun Jóns Árnasonar, og Jón Thoroddsen benti sjálfur beinlínis á
fyrirmyndir sínar í þessu; skoskar sveitalífssögur Walter Scott og sagnabálka
Gísla Konráðssonar, sem fullir væru af þjóðsagnaefni. Sögur Eiríks voru ekki
gefnar út, og aðeins 1-2 afrit eru til, gerð mörgum áratugum effir dauða höf-
undar. Útbreiðsla óprentaðra rita er gjarnan talin sjást af því hve mörg afrit
eru til af þeim. Sérfræðingur í íslenskum bókmenntum þessa tíma, Matthew
Driscoll í Árnasafni, hefur sagt mér að algengt sé að óprentuð íslensk bók-
menntaverk 18. og 19. aldar séu til í 5-7 afr itum, jafnvel eru til allt upp í 20 af-
rit.
Mér þykir þó líklegast, að þessi upplýsingarrit Eiríks hafi haft mun meiri
útbreiðslu - og áhrif - meðal alþýðu manna, en prentaðar bækur
upplýsingarmanna - rit Lærdómslistafélagsins, Hannesar Finnssonar og
Magnúsar Stephensen. Þau rit voru dýr, og hafa því aðallega náð til yfirstétt-
arinnar á íslandi. En Eiríkur bar þennan nýja hugmyndaheim beint til
alþýðu, einmitt vegna þess að hann hafði „fallið“ þjóðfélagslega. Flækingar
eins og hann þurftu að vinna sér það til matar á bæjum þar sem þeir gistu, að
segja sögur, lesa upp, kveða rímur eða segja fréttir. A.m.k. máttu þeir vænta
þess að viðurgerningur yrði því betri sem þeir stæðu sig betur í þessu. Má
ætla að þetta hafi orðið Eiríki tilefni til sagnaritunar, einkum þar sem hann
hafði vegna menntunar sinnar og utanlandsvistar, ýmsu að miðla sem aðrir
höfðu ekki. Síst hefur minni áhugi verið á upplestri nýstárlegs efnis í verbúð-
um, þar sem menn höfðust við mánuðum saman. En Eiríkur stundaði mjög
102
www.mm.is
TMM 1999:2