Tímarit Máls og menningar - 01.06.1999, Blaðsíða 13

ÞÓRBERGUR OG PROUST
hrifin sem orðin kölluðu fram í hugann, einatt allt önnur en þau sem orðun-
um var ætlað að vekja og samskonar viðleitni hjá Proust í Leiðinni til Swann,
þegar hann útleggur kenndirnar sem tiltekin staðarnöfn vöktu með honum.
Að sjálfsögðu þarf ekki að taka fram að það er himinn og haf sem skilur
þessar veraldir að: annarsvegar úrsérsprottin auðsæld franskrar háborgara-
stéttar og hinsvegar hið nauma líf Islands í blábyrjun þeirrar aldar sem nú er
að berja nestið.
Og samt - var ekki Suðursveit frönskust allra sveita á í slandi með skúturn-
ar svífandi við sjónarrönd? Þær hinar sömu og Þórbergur sagði að hefðu rof-
ið hinn lokaða heim æskustöðvanna og seitt sig á braut. Að ekki sé talað um
hátíðina þegar þær strönduðu og fjaran breyttist í allsnægtaborð flóandi í
koníaki. Já, meira að segja franski fáninn blakti við hún í annáluðu brúð-
kaupi foreldra Þórbergs og börnin í Suðursveit böbbluðu á frönsku í leikjum
sínum.
Báðir eru Proust og Þórbergur að lýsa Paradís sem þeir hafa glatað. Reynd-
ar fullyrðir Proust að það sé ekki til önnur paradís en sú sem maður hefur
misst. Og viðskilnaður Þórbergs við sína paradís er allur í biblíustærð, sextán
ára neytir hann hins forboðna ávaxtar þegar hann drekkur sig drukkinn í
sjóreknu koníaki, frönsku, og fer daginn effir að heiman og á ekki aftur-
kvæmt nema sem stopull gestur. En æ síðan er Suðursveit honum lifandi
brunnur hins einfalda og upprunalega lífs, samanber þegar hann hrópar upp
yfir sig á viðkvæmri stundu í Ofvitanum: „0 blessuð Suðursveit! Aldrei hefð-
ir þú gert svona!“ - og fargar svo sveindómi sínum.
Viðbrögðum við ævisögum Þórbergs og Proust svipar saman: eitt af því
sem íslenskum gagnrýnendum ofbauð var lýsingin á húsakynnum á Hala
sem tók yfir rúmlega hundrað síður í Steinunum. Og Proust var mjög legið á
hálsi fyrir að spandera hundrað síðum í það eitt að festa blund, og öðru eins í
það að vakna. En eftirtektarverðasta samsvörunin þykir mér felast í bragðvísi
höfundanna: báðir látast vera að rekja kórrétta ævisögu og sefja lesandann til
skilyrðislauss fylgilags, en skálda óhikað þegar þeim býður svo við að horfa.
Eða eins og Þórbergur segir sjálfur:
„f frásagnarsnilli er aðeins einn erfiðleiki. Það er að gera staðleysur að
staðreyndum, sem áheyrandinn trúir. Þess vegna kemur snillingur-
inn fram fýrir hlustendur sína saklaus í framan eins og nýfæddur kálf-
ur“.
Báðir létust höfúndarnir síðan frá óloknu verki. Dauðinn hrifsaði pennann
úr hendi Proust í miðjum klíðum, en Þórbergur kvaddi lesendur sína í hálf-
gerðum styttingi í óendaðri Fjórðu bók. Samtímamenn hans virðast ekki
TMM 1999:2
w ww. mm. ís
11