Tímarit Máls og menningar - 01.06.1999, Blaðsíða 38

ÁRNI BERGMANN
þjóðinni kært fyrir að lofa frelsið á grimmri öld („hvernig á blindri öld ég
blés að frelsis glóðum“) var klippt burt. f staðinn kom ljóðrænt klúður:
Ég gerði gagn með lifandi töfrum ljóðsins.
Þessi falslína var sett á minnisvarða skáldsins árið 1880 þegar Dostojevskíj
flutti sína ífægu hyllingarræðu og orð Púshkíns sjálfs um skáldið og frelsið
komust ekki á fótstall styttunnar fyrr en eftir byltinguna 1917.26
IV
Púshkín lærði margt af glímu sinni við valdið. Meðal annars þá yfirsýn að
kunna í senn að sýna því sóma sem mikill einvaldur hefur afrekað ( m.ö.o.
eftirlæti hans í rússneskri sögu, Pétur mikli) - og draga skýrt fram um leið, að
hver dáð valdsherrans getur snúist í glæp sem bitnar á þeim sem lítils mega
sín. Þessi „tvíröddun“ kemur skýrast fram í ágætasta söguljóði skáldsins,
Mednij vsadnik (Koparriddarinn) sem ort var 1833. En Kopariddarinn er
frægt minnismerki um Pétur mikla eftir Falconet.
Kvæðið hefst á inngangi sem lýsir stórum áformum Péturs um að reisa
mikla borg við Nevuósa og „höggva opinn glugga til Evrópu." - þetta er
glæsilegur kveðskapur og verður erfitt að finna betur ort lof um mikil mann-
virki en þennan óð um Pétursborg og sigur keisarans yfir náttúruöflunum.
Síðan líða hundrað ár og víkur sögunni að einum af íbúum borgarinnar, Jev-
geníj heitir hann. Fátækur skrifari sem á sér litla sæludrauma um unnustu
sína Paröshu. En nú skellur á mikill vestanstormur sem steypir af hafi stór-
flóði yfir borgina miklu (hér er lýst raunverulegum hamförum sem urðu
árið 1824). Þegar veðri slotar og flóðið sjatnar kemst Jevgeníj loks heim að
húsi Paröshu, en því hefur þá skolað burt og enginn komist af. Þessi harmur
verður til þess að hann gengur af vitinu og fer á flæking. Kvöld eitt kemur
hann að styttu Falconets. Hann ásakar Pétur um að hafa reist þessa óláns-
borg og hefur í heitingum við hann. Koparriddarinn („skurðgoðið mikla“)
sýnist líta reiðilega til hans: Jevgeníj leggur á flótta og heyrir alla nóttina
hófatök riddarans á eftir sér og verður þessi reynsla honum að bana.
Hér er með táknrænum hætti unnið úr ýmsu því sem lengst hefur haldið
vöku fyrir Rússum. Hér er tekin til sögu deilan um sókn Péturs í vesturátt,
sem ýmsir hugsandi menn 19. aldar töldu hafa haft fleiri neikvæðar afleið-
ingar en opinber saga viðurkenndi. Hér má einnig lesa um oflæti manna:
þeir halda sig hafa beislað náttúruna en hún fer sínu ff am hvað sem keisarar
áforma. Hér er þó miklu ffemur fjallað um einveldið og alþýðu manna. Rúss-
ar sýnast þurfa sterkan leiðtoga og fr amkvæmdamann sem gerir Rússland að
36
www.mm.is
TMM 1999:2