Tímarit Máls og menningar - 01.06.1999, Síða 36

ÁRNlBERGMANN
laust, að uppreisn Pólverja komi Frökkum og öðrum Evrópumönnum ekk-
ert við, þetta er „deila slava sín í milli,“ þið þarna íyrir vestan skiljið ekkert í
þessum „gömlu fjölskylduerjum“ - sem snúast um þetta hér (og hér kemur
fram rússneskur heimsveldisþanki ómengaður):
Hvort munu slavneskir lækir saman renna
í rússnesku hafi?...
Og ef þið Frakkar, segir Púshkín, ætlið að gera alvöru úr orðum ykkar, þá
erum við hvergi smeykir, við höfum séð ykkur áður (hann vísar til Rúss-
landsleiðangurs Napóleóns 1812), og nóg pláss er fyrir ykkur í rússneskri
mold innan um grafir sem þið ættuð að kannast við!
Púshkín er ekki fyrstur og ekki síðastur þeirra sem gagnrýna ástand heima
fyrir en gleyma frelsiskröfum á skálmöld þegar við tekur sú þekkta breska af-
staða: my conntry, right or wrong. En hér var mjög langt gengið - og skáldið
setti ofan fyrir bragðið, því til voru þeir Rússar sem skildu betur pólskan
frelsisvilja en hann. Hann fékk og beiska orðsendingu frá mesta skáldi Pól-
verja, Adam Miczkiewicz. Þeir Púshkín höfðu orðið mestu mátar þegar
Miczkiewicz var í útlegð í Rússlandi (fram til 1829) en nú orti skáldið pólska
kvæði „Til rússneskra vina“ þar sem segir á þessa leið: „Verið getur að ein-
hver ykkar hafi selt frjálsa sál sína fyrir blíðuhót keisarans... og lofi verk hans
leigðri tungu og gleðjist yfir óförum vina sinna.“ Púshkín svaraði með sátt-
fúsu kvæði ári síðar - sem hann þó lauk aldrei við. Þar minnti hann á að
Miczkiewicz hefði sjálfur talað yfir vinum sínum rússneskum um þá fr amtíð
„þegar þjóðirnar gleyma erjum sínum og sameinast í einni fjölskyldu“ - en
víkur sér um leið undan því að svara því, hvort það sé sjálfsagt að pólskt skáld
fallist á rússneskt húsbóndavald í slavneskri stórfjölskyldu. 23
Pólska skáldið hafði reyndar ekki vikið fyrst og ffemst að viðbrögðum
Rússa við pólsku uppreisninni heldur meir að hlutskipti dekabrista sem þeir
Púshkín þekktu báðir. Hafði hann brugðist þeim? Svo fannst mörgum strax
þegar kvæðið Stansy kom út. Því taldi Púshkín sig þurfa ári síðar að útskýra
stöðu sína í kvæðinu Drúzjam (Til vina). Hann gengur hreint til verks: Ég
smj aðra ekki þegar ég lofa keisarann sem frj áls maður - og segir að lokum:
Illa er komið landi þar sem þrælar einir
og smjaðrarar koma nálægt hásætinu
En söngvarinn sem himininn kaus sér
þegir niðurlútum augum.
Sem vel má til sanns vegar færa - hefði Púshkín ekki um leið gengið mjög
langt í lofi sínu um Nikulás í sama kvæði: keisarinn hefur rétt mér sína hönd,
34
www.mm.is
TMM 1999:2