Tímarit Máls og menningar - 01.06.1999, Síða 149

RITDÓMAR
Þormóð sagnaritara Torfason. Frá ferð-
um Árna um ísland þau árin sem hann
vann að Jarðabókinni er sagt í ýtrustu
smáatriðum og fylgja nokkur kort með
svo lesendur geti fylgst með flakkinu.
Það eru jafnvel veðurkort yfir norður-
slóðir haustið 1712 og snemma árs 1713,
þegar Árni brá sér milli landa. Fjölbreytt-
ar upplýsingar eru um fjármál hans og
heimilishald í Kaupmannahöfn eftir að
hann kvæntist Mettu, og fá lesendur t.d.
að vita að f 8. október 1725 borgaði hann
fjóra dali fyrir ýmsan munað, þar á með-
al hálft pund af bönkuðu byggi, hálft
pund af rúsínum, hálft pund af hrís-
grjónum, þrjú pund af perlugrjónum,
hálft pund af sveskjum, múskat, kanil og
kardimommur (bls. 327). Einnig er upp-
dráttur af híbýlunum þar sem þau hjón-
in komu sér fyrir eftir brunann mikla.
Svo eru að sjálfsögðu miklar upplýsingar
um það, hvar, hvenær og með hvaða
hætti hann eignaðist hin ýmsu handrit,
og er öðru hverju skotið inn
rammaklausum með listum yfir handrit
sem hann fékk ffá ákveðnum mönnum
eða á einhverjum ákveðnum tíma (sbr.
bls. 168,200,272 og 301). Fyrir þessa iðju
sína á höfundur þakkir skilið.
En þessi vinnubrögð hafa því miður
sína ranghverfu. Það er nefnilega hætta á
því að lesandinn fari að óska þess, þegar
hann er kominn nokkuð á leið gegnum
bókina, að höfúndur hefði lyft sér dálítið
upp úr seðlunum, - að hann hefði látið af
því að rýna gegnum einhverja sögulega
smásjá á einstök smáatriði en reynt í
staðinn að skoða hlutina úr nokkurri
fjarlægð og velta fýrir sér heildarsam-
hengi. Og við því má búast að þessi til-
finning lesandans ágerist eftir því sem
lestrinum miðar áffam. Stundum getur
smásmyglin vissulega verið skemmtileg
og ffóðleg, en oft á tíðum veldur hún því
að þráðurinn fer að verða óskýr, ef hann
leysist ekki hreinlega upp, og út af fyrir
sig verða einstök atriði gjarnan illskiljan-
leg. Þannig geta komið harla bagalegir
hnökrar á frásögnina.
ÞegarÁrni ferðast um ísland í erinda-
gerðum konungs til að gera Jarðabókina
með meiru, rekur höfúndur ferðir hans
úr einum áfangastað í annan og gistingar
þar, allt að því dag frá degi. En hér gildir
hið fornkveðna: ef sjónarsvið sagnfræð-
ingsins spannar einungis klukkustund,
getur hann skýrt ffá flutningi symfóníu,
en ekki frá samningu symfóníu. Og á
daga Árna drífur sitthvað, sem er í
annarri bylgjulengd tímans, ef svo má
segja.Til þess að bæta úr þessu rýfur höf-
undur þessa frásögn og skýtur inn kafla
með heildaryfirliti yfir „Bræðratungu-
mál“ sem stóðu yfir í mörg ár, ffá 1703 til
1709 og hlýddu sínum eigin rökum.
Þarna klingir íslandsklukkan vitanlega
baksviðs eins og víðar, enda ver höfund-
ur nokkru máli í að velta fyrir sér hvort
Árni kunni að hafa haff einhver óviður-
kvæmileg mök við Þórdísi (en það er fýr-
irmynd Snæfríðar), þótt heita megi
augljóst frá byrjun að svo var ekki. En
fyrir bragðið verður ffásögnin af erind-
rekstri Árna á Islandi harla ruglingsleg á
köflum, og bæta tilvísanir fram og aftur
lítið úr skák: „Um vorið hófust deilur
Árna við Magnús Sigurðsson í Bræðra-
tungu (sjá bls. 227-228). f fýlgd Jóns
biskups Vídalíns fór Árni frá Skálholti 8.
maí til Vestmannaeyja. Daginn áður en
þeir komu þangað drukknuðu fjórir
menn í róðri og jafn margir komust
af...“ (bls. 206).
Á hinn bóginn eru málum Jóns
Hreggviðssonar gerð harla lítil skil,
kannske af því að því að þau hófust löngu
áður en Árni kom til íslands með um-
boði konungs, en það er engin afsökun.
Jón Hreggviðsson er ekki einu sinni
kynntur til sögunnar, heldur dettur hann
óforvarandis inn á sviðið: „Árið 1682 var
Þorsteinn Högnason hýddur fýrir
TMM 1999:2
www.mm.is
147