Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Qupperneq 98

EINAR MÁR JÓNSSON
„Skammtímanum“ tilheyra einkum og sér í lagi atburðir stjórnmálasögunn-
ar, uppreisnir, valdarán, styrjaldir og slíkt, en einnig hliðstæðar gjörningar í
menningar- og þjóðlífi, ferðalög poppstjarna og hjúskaparmál þjóðhöfð-
ingja, svo eitthvað sé nefnt: það eru sem sé atburðir sem hægt er að lesa um á
síðum dagblaða, gerast einu sinni, fylla takmarkaðan tíma og takmarkað
rúm og lenda síðan, ef verkast vill, á síðum „atburðasögu". Oft mynda slíkir
atburðir lengri keðjur en þær ná þó aldrei yfir mjög mörg ár: heimsstyrjöldin
fyrri sem stóð yfir í fjögur ár er dæmi um slíkt. f „langtímanum“ eru svo alls
kyns þjóðfélags- og landfræðileg kerfi, sem standa í ár og aldir og virðast þess
vegna óhagganleg en breytast eigi að síður, stundum svo hægt að venjulegur
einstaklingur greinir það tæplega en stundum í snöggum umbyltingum.
Meðal fyrirbæra af þessu tagi eru t.d. landamæri milli rómanskra og germ-
anskra tungumála í Vestur-Evrópu, eða milli kaþólskra manna og mótmæl-
enda, sem högguðust varla öldum saman. Slík fyrirbæri eru e.k. rammi utan
um atburði skammtímans, eða leiksvið þeirra.
Milli „skammtímans“ og „langtímans" er svo „miðtíminn" sem Braudel
átti reyndar í nokkrum brösum með, þar sem þessi bylgjulengd var ekki á
sama hátt sýnileg með berum augum og hinar tvær. En í efnahagslífi Evr-
ópu rakst hann á mjög skýrar sveifluhreyfingar eða hringgengi, þar sem
bylgjulengdin var nokkrir áratugir, frá þrjátíu árum og upp í fimmtíu ár:
þetta eru þær sveiflur sem rússneski hagfræðingurinn Kondratieff varð
fyrstur til að skilgreina skömmu eftir 1920 og hafa síðan verið við hann
kenndar. Braudel lagði þær nú til grundvallar í skilgreiningu sinni á „mið-
tíma“ og virtist það gefa góða raun í hagsögu, en tilraunir hans til að útfæra
þessa hugmynd í öðrum greinum sagnfr æði voru hins vegar ekki eins sann-
færandi. Eigi að síður er ljóst að „Kondratieff-sveiflur“ af þessu tagi eru
djúpstæð fyrirbæri og hafa róttæk áhrif á allt þjóðfélagið, langt út fyrir
efnahagslífið sjálft, jafnt á atburðasögu sem á menningarsögu í víðustu
merkingu. Einnig er ljóst að þessar sveiflur eru af öðru tagi en fyrirbæri
„skammtíma“ og „langtíma": oft á tíðum eru þær undarlega reglubundnar,
þótt það hafi vafist mjög fýrir mönnum að finna nokkra skýringu á því, að
þessu leyti virðast þær vera kraftbirting fyrirbæra eða kerfa, sem hljóta að
tilheyra á einhvern hátt „langtíma“, hver sem þau eru, og þær eru í sjálfu sér
endurtekningar, því ekki er hægt að tala um „Kondratieff-sveiflur“ yfirleitt
nema fleiri en ein komi hver á eftir annarri í nokkuð reglubundinni röð, því
sjaldan er ein Kondratieff-báran stök. Þær koma heldur ekki í ljós, nema
horft sé á söguna úr ákveðinni fjarlægð: þær eru eins og eitthvert landslag
utan við beina rás tímans og birtast ekki sem venjulegir „atburðir“, nema
96
www.mm.is
TMM 1999:4