Tímarit Máls og menningar - 01.09.2000, Qupperneq 71

„OFBELDI KOMMÚNISTA VIÐ BORGARALEGA RITHÖFUNDA“
túlkun samtíðarinnar gengu þvert á þau viðhorf sem vinstrimenn héldu á
lofti. Öðruvísi gat ekki farið eins og allt var í pott búið.
Guðmundur Hagalín var sem fyrr segir ómildur í máli við ungan og rót-
tækan höfund, Ólaf Jóhann Sigurðsson, sem hann taldi hafa svikið gott upp-
lag með því að ganga á hönd kommúnískri villu og taka sér fyrir hendur í
skáldsögu „að sletta ræsalegi og götuleðju á sér ókunnugt og að mestu óskilj-
anlegt fólk og mála svörtu yfir grátt í ásýnd tilverunnar.“14 í bókapistlum í
tímaritinu Jörð blandar hann saman með undarlegum hætti pólitískri og
bókmenntalegri íhaldssemi: þar notar hann skáldsöguna „Sölvi" eftir séra
Friðrik Friðriksson til að flengja þá sem „rjúka upp og herma effir hverskon-
ar skrípalæti og asnastrik erlendra listdútlara“ - er þeim „piltum á órólegu
deildinni“ ráðlagt að lesa hinn kristilega reyfara séra Friðriks sér til sálubót-
ar.15 Kristmann Guðmundsson er einatt á buxum í sama lit. Til dæmis þegar
hann sem aðalbókmenntagagnrýnandi Morgunblaðsins heilsar ungum höf-
undi, Geir Kristjánssyni, með því að kenna sögur hans við “lortens mystik,“
dulspeki óþrifanna” og bætir við þessari útleggingu: “Þess háttar skáldskap-
ur hefur um langt skeið verið hátt hampað af þeim niðurrifsöflum sem hafa
þann starfa að vilja eyðileggja vestræna menningu. En nú hafa heilbrigðir
bókmenntamenn um allan hinn frjálsa heim risið gegn þessum óþrifnaði.”
(Mbl. 6.05.1957) Eða þegar hann í Heimsbókmenntasögu sinni hamaðist
með sleggjudómum um “raunsæisöskrara og efhishyggjuhoppara” gegn því
sem honum var ekki að skapi í bókmenntum heimsins á öldinni.16
Guðmundur Hagalín gaf árið 1938 út skáldsöguna um Sturlu í Vogum:
hún fjallar um einyrkja sem á í harðri lífsbaráttu en herðist í hverri raun og
reynist sigursæll að lokum fyrir sakir hetjuskapar og heppni. Höfundur varð
fyrir þeim ósköpum að varla hefur nokkur skáldsaga orðið fýrir öðru eins
lofi: háskólarektor kallaði hana meistaralegt snilldarverk, Ólafur Thors ráð-
herra kom í útvarpið á fúllveldisdaginn l.desember og líkti verkinu við
skáldskap Jónasar Hallgrímssonar og höggmyndir Einars Jónssonar og segir
að í þessu meistaraverki “streymir fram hinn sanni og ómengaði fullveldis-
mjöður“ sem hverjum Islendingi „er hollt að bergja af.“17 Ekki gat farið hjá
því að menn færu að bera þessa skáldsögu saman við aðra nýútkomna ein-
yrkjasögu, Sjálfstætt fólk, þar sem einyrkinn Bjartur í Sumarhúsum bíður
ósigur í sinni grimmu lífsbaráttu þótt aldrei skorti hann dugnað né hetjulegt
hugarfar. Ekki síst vegna þess að flestir aðrir en nokkrir róttæklingar samein-
uðust í heiftarlegum árásum á Halldór Laxness - og í miklu lofi um Hagalín.
Menn hlutu að draga þá ályktun að allur þessi gauragangur þýddi að „þeir
sem með völdin fóru á landi hér“ (Steinn Steinarr) þyrftu og vildu skapa
skáld „á móti Halldóri Kiljan Laxness.“ (Kristinn E. Andrésson) Skáldsögu
TMM 2000:3
malogmenning.is
69