Tímarit Máls og menningar - 01.09.2000, Side 72

ÁRNl BERGMANN
var stefnt gegn skáldsögu í pólitísku stríði sem m.a. stóð um bændapólitík og
skilning á hlutskipti einyrkjans í samfélaginu.
Guðmundur Hagalín beið þess seint bætur að hafa orðið fyrir svo geypi-
legu hrósi og lent í samanburði við Halldór Laxness. Þessi uppákoma hefur
vafalaust ýtt undir nöldur í hans garð - en að auki lágu ýmis verk hans frá
næsta áratug á eftir vel við höggi. Kristinn E. Andrésson segir í bókmennta-
sögu sinni (1949) að þessi verk „fjari út í einskonar ósjálfráðri mælgi"18 En
Kristinn hafði líka margt jákvætt að segja um ýmis fyrri verk Hagalíns, ekki
síst Kristrúnu í Hamravík og er mun vinsamlegri en t.d. bókmenntakona á
blaðinu Degi, sem nýverið fór að rýna í verk Hagalíns og kallar þá sögu til-
gerðarlega og heldur því ff am að hún nái ekki máli sem bókmenntaverk frek-
ar en Sturla í Vogum.19
Kristmann Guðmundsson hélt því meir á loffi en nokkur maður annar að
hann væri ofsóttur af kommúnistum, ekki aðeins með vondum ritdómum
heldur og með rógsherferðum um hann og hans einkamál og með því að
stela pósti hans ffá útlöndum til að koma í veg fyrir að verk hans kæmu út
þar.20 Furðu margir hafa tekið mark á þessari samsæriskenningu - t.d. sagði
ungur bókmenntafræðingur um sjónvarpsþátt um Kristmann, að hann
„varð okkur dæmi um höfund í ónáð af pólitískum ástæðum.“21 Aðrir sáu
fljótt að Kristmann var einmitt skýrt dæmi um að kenningin um ofsóknir
kommúnista gat verið rithöfundunum sjálfum einkar hentug skýring á því
að vinsældir þeirra fóru minnkandi - eins og Kristmann mátti reyna eff ir að
hann kom heim ffá Noregi. 22 Erlendur Jónsson, sem hefur líklega skrifað
lengur og meir um bókmenntir í Morgunblaðið en nokkur maður annar,
kemst að svipaðri niðurstöðu í endurminningum sínum: „Höfundurinn elt-
ist en hélt samt áff am að skrifa um ástir ungs fólks og þá með þverrandi getu
og skilningi.... fallandi frægð olli því að hann fylltist vanmetakennd sem off-
ar en ekki braust út í mikillæti1*23. Sé aft ur vitnað til „hins rauða páfa“ Krist-
ins E. Andréssonar, sem öllu átti að stjórna, þá hefur hann reyndar margt
jákvætt að segja um „frásagnargleði“ og „stríðandi andstæður“ í skáldsögum
Kristmanns - þótt honum fari sem Erlendi Jónssyni síðar að hann telur síð-
ari verk hans mun lakari en Noregsáraskáldsögurnar.24 Sá sem grimmastur
var við Kristmann var svo sá sami skálkur og sýndi Davíð Stefánssyni enga
miskunn - nánar tiltekið Steinn Steinarr. I ritdómi í Þjóðviljanum um „Fé-
lagi kona“ segir hann m.a. að í þeirri aumu skáldsögu séu „kynórarnir sjúk-
legri og ógeðslegri, „heimspekin“ idíótískari en nokkru sinni fyrr.“25
Reyndar er það svo að þeir sem grimmastir eru í sínum dómum um bók-
menntaverk á þessum tíma eru sjaldnast stjórnmálamenn (nema þá Jónas
ffá Hriflu) eða ritdómarar og bókmenntafræðingar - það eru skáld og rit-
höfundar að skrifa um önnur skáld og rithöfunda.
70
malogmenning.is
TMM 2000:3