Tímarit Máls og menningar - 01.09.2000, Side 85

Pétur Gunnarsson
Hér stóð borg
Eins og menn vita er minnið ekki heppilegur staður fyrir staðreyndir, sam-
anber veðurblíðan í endurminningunum. Og líku gegnir um borg æskuár-
anna, hún hefur tilhneigingu til að stækka í minningunni, litirnir verða
ferskari eftir því sem fellur á þá, mannlífið fjölbreyttara.
Maður er fyrir löngu búinn að sefja sig inn á að þetta sé eins og hver önnur
minningarvilla. Þá vill svo til að fyrir augu ber brot úr kvikmynd eftir amer-
ískan hermann, Kadorian, sem hefur álpast með vélina niður í miðbæ stríðs-
áranna og í stað þess að afgreiða ranghugmyndirnar í eitt skipti fyrir öll fá
þær byr undir vængi og nýja skó á fætur. í kjölfarið fór ég í leiðangur niður á
Kvikmyndasafn Islands og skoðaði tiltækt myndaefni frá Reykjavík eftir-
stríðsáranna og með mér staðfestist þessi hugsun: að Reykjavík hafi um
margt verið meiri borg fyrir mannsaldri en sú sem nú er við lýði.
Hvernig má þetta vera?
Rifjum upp hvernig Reykjavík er komin til. Öndvert við Róm var hún reist
svo að segja á einum degi. Ekki á krossgötum eða kringum konungshöll eða
biskupsstól. Hún verður til upp úr þurru á einu sumri, nánar tiltekið sumar-
ið 1751 þegar konungur Dana í púkki við tólf stóreignamenn íslenska ákveð-
ur að hér skuli reist verksmiðjuþorp, oftast kennt við Innréttingarnar og
Skúla fógeta.
Þjóðin hafði þá búið í landinu í níu aldir án þess að hér myndaðist þéttbýl-
iskjarni. Sennilega hefur biskupsstóllinn í Skálholti komist næst því þar sem
fáein hundruð bjuggu þegar flest var. Höfuðborg landsins var aftur á móti
tjaldbúð - Þingvellir - þar sem menn komu saman tvær vikur á ári þúsund-
um saman, blönduðu geði og blóði, stunduðu kaupskap og annað sem heyr-
ir til borgarlífi (að sýna sig og sjá aðra er íslensk setning). Tóku að því búnu
niður tjöldin á nýjan leik og allt var eins og fyrr: Lögberg og fossinn og Blá-
skógaheiðin - leiktjöld sem biðu uppfærslu að ári.
Jón Grunnvddngur kemst merkilega að orði í Hagþeinki sínum frá árinu
1738 þegar hann víkur að áformum um að koma upp bæjum á íslandi. Segir
hann að fornmenn hafi á ferðalögum sínum komið í borgir en heimkomnir
TMM 2000:3
malogmenning.is
83